Η επιβλητική περσόνα με τη χαρακτηριστική εσάρπα και την περίτεχνη καρφίτσα, η γυναίκα που ήξερε ότι στην τέχνη σημασία έχει η ελάχιστη λεπτομέρεια, η χαλκέντερη κυρία της Τέχνης που κανείς δεν σκέφτηκε ποτέ να καθυποτάξει και να υποβάλει στα δικά του πλαίσια, έφυγε από τη ζωή τη στιγμή που βρισκόταν στις επάλξεις, δυο μόλις μέρες πριν από την ανακοίνωση του επόμενου μεγάλου σχεδίου της που ήταν η έκθεση του Κωνσταντίνου Παρθένη. Αλλά έτσι ήταν η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, ικανή να σκηνοθετήσει την ίδια την αποχώρησή της, παρούσα στην πρώτη γραμμή με όλες τις δυνάμεις που της είχαν απομείνει, αφοσιωμένη πάντα απόλυτα στην αποστολή της Τέχνης.
Σε αυτήν, άλλωστε, είχε ταχθεί σε όλη τη ζωή της από τότε που μαζί με τον τότε σύζυγό της Δημήτρη Πλάκα ονειρευόταν ένα διαφορετικό μέλλον, μακριά από τα άγρια βουνά της Κρήτης και δίπλα στα μεγάλα καλλιτεχνικά έργα, μια ζωή όπου η ομορφιά και ο λόγος είχαν τον πρώτο λόγο από τότε που αποφάσιζε να δοκιμάσει νέους ορίζοντες σε Αθήνα και Παρίσι, σε εποχές που για μια γυναίκα κάτι τέτοιο ήταν απαγορευτικό.
Δεν έκανε ποτέ παιδιά αλλά είχε όλα τα έργα τέχνης σαν πραγματικά της τέκνα, τα οποία φρόντιζε και είχε πάντα για όλα μια ιστορία να πει, την οποία ήξερε “από καρδιάς”όπως θα έλεγαν οι ξένοι, για τον κάθε πίνακα. Και δεν εγκατέλειπε ποτέ: ακόμα και όταν κήδεψε τον άνδρα της Δημήτρη στη Σύρο το 1992, την επόμενη μέρα συμμετείχε κανονικά στο νέο δημοτικό συμβούλιο που είχε μόλις διαμορφωθεί στην Εθνική Πινακοθήκη. Συνέπεσε, άλλωστε, κατά τραγικό τρόπο ο θάνατος του πολυαγαπημένου της συζύγου, με τον οποίον είχαν κυριολεκτικά ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη και ζήσει σπουδαίους καλλιτέχνες από κοντά, να συμπέσει με την ανάληψη των καθηκόντων της στην εθνική γκαλερί της χώρας. Έκτοτε θα παρέμενε η ισόβια διευθύντρια της χωρίς καμία κυβέρνηση και κανένα κόμμα να προσπαθήσει ποτέ να την ανατρέψει.
Ακόμα και όταν έγινε η κλοπή του περίφημου Πίνακα του Πικάσο εκείνη είχε ένα σενάριο να αποκαλύψει ώστε να μπορέσουν να βρεθούν οι κλέφτες. Άλλωστε είχε αμέσως έτοιμο το σενάριο της επόμενης μέρας ώστε η Εθνική Πινακοθήκη να μπορέσει να λειτουργήσει με μεγαλύτερη ασφάλεια, οργάνωση και ανοιχτοσύνη πάντα ταγμένη στην ελληνική τέχνη και τους σπουδαίους ζωγράφους της.
Ίσως μάλιστα η λειτουργία της νέας Εθνικής Πινακοθήκης να ήταν αυτό που την κρατούσε πραγματικά στη ζωή και να την έκανε να αντέχει καθώς έπαιζε η ίδια σημαντικό ρόλο από την οργάνωση του κτηρίου έως την επιλογή των έργων που τελικά εκτέθηκαν στο κοινό. Από την εντυπωσιακή γραμμή του κτηρίου που σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Γιώργος Παρμενίδης και Κριστίν Λονγκεπέ και απλώνεται σε μια τεράστια έκταση που καλύπτει, εκτός από τους κεντρικούς χώρους των μόνιμων και των περιοδικών εκθέσεων, άλλους τρεις χώρους κάτω από τη γη (αποθήκες, εργαστήρια και γραφεία της διοίκησης) έως την πρόβλεψη το φυσικό φως να φτάνει μέχρι το υπόγειο ώστε να μην νιώθουν άσχημα οι δικοί της άνθρωποι που τοποθετήθηκαν εκεί. Όπως δήλωνε κι η ίδια, σε συνέντευξή της προς το “Πρώτο Θέμα” με αφορμή τα εντυπωσιακά εγκαίνια που έγιναν έναν χρόνο πριν με αφορμή την επέτειο της Επανάστασης του 1821: «Ενα μουσείο δεν είναι μόνο ένας εσωστρεφής οργανισμός που συντηρεί τα έργα, αλλά ένας σύγχρονος που έχει άμεση σχέση με το κοινό, διατηρεί έναν ρόλο, ψυχαγωγικό, πολιτιστικό, αλλά και εμπορικό, που πρέπει να συντηρείται διαθέτοντας επιπλέον χώρους όπως συνεδριακά κέντρα και έχοντας και άλλες αποστολές».
Ωστόσο, αυτό δεν σήμαινε ότι, παρά τον συγκεντρωτισμό για τον οποίο την κατηγόρησαν πολλοί, ότι δεν σεβάστηκε και την περιουσία του οργανισμού, καθώς, όπως μας είχε κάποια στιγμή εκμυστηρευτεί η Πινακοθήκη δεν θέλησε, για παράδειγμα, να εκμεταλλευτεί εμπορικά την απόφαση του Παναγιώτη Τέτση πουλώντας πίνακες του, παρότι ο ίδιος είχε εκφράσει αυτή την επιθυμία στη διαθήκη του προκειμένου να εξασφαλιστούν χρήματα για να αγοραστούν έργα νέων ζωγράφων! Υπήρξαν μάλιστα δύο ενδιαφερόμενοι συλλέκτες που επέμεναν να αγοράσουν δύο σπουδαία έργα του Τέτση αλλά η Πινακοθήκη δεν θέλησε να τα παραχωρήσει-και αυτό προς τιμήν της Λαμπράκη-Πλάκα.
Ο σπουδαίος αυτός ζωγράφος και ευπατρίδης στο παρελθόν είχε συνδεθεί με πολλαπλούς τρόπους με την Πινακοθήκη αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της και αγαπώντας καθένα από τα έργα άλλων συναδέλφων του για διαφορετικούς λόγους. Λάτρευε και αυτός την «Προσωπογραφία της Κλεμάνς Σερπιέρη», αυτό το μεγαλοπρεπές έργο του Νικηφόρου Λύτρα που κατάφερε η Λαμπράκη Πλάκα να φέρει στο προσκήνιο μετά από χρόνια: το είχαμε δει, κατ’ εξαίρεση, σε εκείνη την αξέχαστη έκθεση «Στα άδυτα της Πινακοθήκης» όπου είχε κλέψει τις εντυπώσεις και είχε συγκεντρώσει τότε ουρές έξω από το μουσείο όπως είχε συμβεί και με την έκθεση της “Αναγέννησης” το 2003, άλλο ένα προσωπικό επίτευγμα της Λαμπράκη Πλάκα. Μόνο τις πρώτες μέρες της λειτουργίας τα εισιτήρια της έκθεσης “Υπό το φως του Απόλλωνα, ιταλική Αναγέννηση και Ελλάδα” είχαν υπολογιστεί πάνω από δέκα χιλιάδες. Όλα αυτά συνιστούσαν μέρος της ευρύτερης σκηνοθεσίας που είχε προβλέψει η Λαμπράκη Πλάκα για το μουσείο.
Τι δηλώνει ο πολιτικός κόσμος
«Αποχαιρετούμε με θλίψη τη Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Μία κυρία του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, που υπηρέτησε τις τέχνες και για 30 χρόνια κράτησε το τιμόνι της Εθνικής Πινακοθήκης” δήλωσε ο πρωθυπουργός σε ανακοίνωση που εξέδωσε για να συμπληρώσει πως “Διατήρησε, έτσι, ολοζώντανο ένα κύτταρο αισθητικής και προσιτό σε όλους έναν πνεύμονα μνήμης και καλλιέργειας. Για να οδηγήσει, πριν φύγει, το αγαπημένο της «Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου» στη νέα εποχή, μετά την ανακαίνιση και τον εκσυγχρονισμό του. Έργο στο οποίο αφιερώθηκε με πάθος. Όλοι χάνουμε σήμερα μία μορφή δραστήρια, δημιουργική όσο και οικεία. Και, προσωπικά, μία ξεχωριστή φίλη”.
Αντίστοιχα θερμός ήταν και ο αποχαιρετισμός του Σύριζα: “Μια επιφανής και δυναμική γυναίκα η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα δεν είναι πια μαζί μας. Ιστορικός τέχνης, Ομότιμη Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, αρχαιολόγος, αλλά και η μακροβιότερη Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης με το πλούσιο συγγραφικό έργο, αποτελούν κάποιους μόνο από τους τίτλους στο πολύπλευρο και σύνθετο βιογραφικό της. Η διοργάνωση και η επιμέλεια σημαντικών εκθέσεων ξένων, όσο και Ελλήνων καλλιτεχνών έχουν συνδεθεί διαχρονικά με το όνομα της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα που φεύγει αφήνοντας σημαντικό έργο στο πεδίο του πολιτισμού. Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένεια της, στους οικείους της και στους συνεργάτες της”, ανέφερε σε ανακοίνωσή του ο τομέας και το τμήμα Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία.
Όπως δήλωνε η ίδια με τρόπο σχεδόν προφητικό : «Η Εθνική Πινακοθήκη πράγματι εγκαινιάζει μια νέα εποχή για τα μουσεία της χώρας μας. Διαθέτει όλους τους απαραίτητους χώρους και τα εργαλεία για να αναδείξει τις συλλογές της και να ανταποκριθεί στους πολλαπλούς ρόλους ενός σύγχρονου μουσείου: στον επιστημονικό, στον ερευνητικό, στον εκπαιδευτικό και τον ψυχαγωγικό. Πιστεύω βαθιά ότι η Εθνική Πινακοθήκη θα γίνει και πάλι ο τόπος συνάντησης όλων των Ελλήνων». Ένα έργο ανεξάντλητο και πολύτιμο και μια βαθιά παρακαταθήκη για όποιον ασπαστεί το όραμά της που έφυγε λίγο πριν τη δυναμική ολοκλήρωση του μια ωραία μέρα του καλοκαιριού, το οποίο τόσο αγαπούσε.
Πρώτο Θέμα
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019