Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος
Υπάρχουν ναυτικές τραγωδίες που αν και θεωρούνται εγκλήματα πολέμου, όχι μόνο εκείνοι που τις προκάλεσαν δεν τιμωρήθηκαν, αλλά έμειναν και στο σκοτάδι της ιστορίας.
Μια τέτοια, που σημειώθηκε την νύκτα της 27ης Μάιου του 1941, θεωρείται η μεγαλύτερη στην Σερβία, αφού προκάλεσε τον θάνατο σε 214 στρατιώτες, οι οποίοι πολεμούσαν με τους Έλληνες φαντάρους εναντίον των ναζί.
Μέχρι σήμερα κάθε χρόνο, την τελευταία εβδομάδα του Μαΐου, τελείται δέηση στο ιερό ναό του Αγίου Μάρκου στο Βελιγράδι στη μνήμη των νεκρών, με παρουσία των συγγενών τους.
Μαζί με τους άτυχους στρατιωτικούς, χάθηκε στα σκοτεινά νερά του Αιγαίου και το ελληνικό πλοίο «Ελένη Καναβαριωτη» που τους μετέφερε αλυσοδεμένους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Γερμανία.
Πρόκειται για ένα (ακόμα) φρικτό έγκλημα των κατακτητών στην Ελλάδα ,που έγινε ως εκδίκηση στην Γιουγκοσλαβία, επειδή πολέμησε εναντίον του Άξονα.
ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ ΠΟΛΕΜΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το πρωί της 6ης Απριλίου 1941 οι γερμανικές στρατιές επιτέθηκαν ταυτόχρονα στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα.
Ο στρατός της γειτονικής χώρας αμύνθηκε αλλά η γερμανική επέλαση ήταν αδύνατο να ανακοπεί.
Καθώς το μέτωπο κατέρρεε, ορισμένες μονάδες του Γιουγκοσλαβικού Στρατού που στάθμευαν στις νότιες επαρχίες της χώρας (Vardar, Bregalnica και Κόσοβο) μετακινήθηκαν προς την Ελλάδα.
Στόχος τους ήταν να ενωθούν με τις Ελληνικές και Βρετανικές δυνάμεις και να συνεχίσουν να μάχονται στο πλευρό τους, ευελπιστώντας σε μια αντεπίθεση προς Βορά. Οι Γερμανοί κατέλαβαν τα Σκόπια στις 7 Απριλίου και οι μονάδες του Γιουγκοσλαβικού στρατού διέφυγαν από το Μοναστήρι προς τα σύνορα και εισήλθαν στις 9/10 Απριλίου σε Ελληνικό έδαφος.
Κατόπιν ενώθηκαν με τις βρετανικές δυνάμεις και τις ακολούθησαν στην πορεία απαγκίστρωσης τους από την ηπειρωτική Ελλάδα.
Περίπου 2.500 Γιουγκοσλάβοι στρατιώτες κατέληξαν στην Καλαμάτα όπου είχαν καταλήξει και 20.000 Βρετανοί με την ελπίδα ότι από εκεί θα μεταφέρονταν στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή.
Στις 23 Απριλίου, το αντιτορπιλικό HEREWARD επιβίβασε 250 Γιουγκοσλάβους που συνόδευαν τις κάσες με τα κοσμήματα του Γιουγκοσλαβικού Στέμματος.
Ωστόσο η ολοκλήρωση της κατάληψης της ηπειρωτικής Ελλάδος δεν επέτρεψαν να συνεχιστεί η βρετανική προσπάθεια εκκένωσης με αποτέλεσμα 1.500 Γιουγκοσλάβοι να αιχμαλωτιστούν από τους Γερμανούς.
Φθάνοντας στα ελληνικά λιμάνια, οι Γερμανοί κατέλαβαν και ορισμένα πλοία που δεν είχαν διαφύγει εγκαίρως προς Νότο.
Ανάμεσα στα πλοία που καταλήφθηκαν ήταν και το φορτηγό ατμόπλοιο ΕΛΕΝΗ ΚΑΝΑΒΑΡΙΩΤΗ.
Το διαστάσεων 66,75 x 9,38 μέτρων σκάφος είχε ναυπηγηθεί στα ναυπηγεία S. P. Austin & Son στο Sunderland της Αγγλίας το 1886 ως FEDERATION για λογαριασμό της Συνεταιριστικής Εταιρίας Χονδρικής (Co-operative Wholesale Society).
Το πλοίο που πρώτα ονομαζόταν ΜΑΡΙΑ και προηγουμένως FEDERATION, είχε αγοραστεί από τον Σπύρο Καναβαριώτη.
ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ
Το ΕΛΕΝΗ ΚΑΝΑΒΑΡΙΩΤΗ δεν είχε διαταχθεί να απομακρυνθεί από την υπό κατάληψη χώρα με αποτέλεσμα να καταληφθεί από τους Γερμανούς ως λεία πολέμου.
Το δε ελληνικό πλήρωμα υπό τον Πλοίαρχο Γ. Μαζαράκη ήταν υποχρεωμένο να συνεχίσει να υπηρετεί στο σκάφος.
Οι Γερμανοί αποφάσισαν την μεταφορά των Γιουγκοσλάβων, Σερβικής καταγωγής στο σύνολο τους, στρατιωτικών που αιχμαλώτισαν στην Ελλάδα στο στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου στο Osnabrück της Γερμανίας.
Εκεί θα μεταφέρονταν σιδηροδρομικώς από τη Θεσσαλονίκη όπου θα μετέβαιναν ακτοπλοϊκός.
Για το σκοπό αυτό διατέθηκε το ΕΛΕΝΗ ΚΑΝΑΒΑΡΙΩΤΗ που είχε μόλις μετονομαστεί από τους Γερμανούς σε HELENA.
Συνολικά 503 Σέρβοι επιβιβάστηκαν στις 24 Μαΐου στο σκάφος, ανάμεσα τους τέσσερις στρατηγοί και 52 υψηλόβαθμοι αξιωματικοί.
Τους συνόδευε μια ένοπλη φρουρά από 20 Γερμανούς.
Σύμφωνα με ορισμένες Γιουγκοσλαβικές αναφορές, το σκάφος δεν μπόρεσε να αποπλεύσει από τον Πειραιά εξαιτίας κάποιας βλάβης που οι ίδιοι αποδώσανε σε σαμποτάζ από το ελληνικό πλήρωμα.
Οι αναγκαίες επισκευές είχαν ως αποτέλεσμα να αναχωρήσει το πλοίο προς τη Θεσσαλονίκη το επόμενο πρωινό.
Το HELENA ταξίδευε κατά τη διάρκεια της ημέρας και παρέμενε αγκυροβολημένο τις νύχτες εξαιτίας του κινδύνου πρόσκρουσης σε κάποια νάρκη.
Έτσι και το βράδυ της 26ης αγκυροβόλησε στα ανοιχτά της Επανωμής.
Αυτό που δεν γνώριζε η γερμανική διοίκηση ήταν ότι τα ξημερώματα της 11ης Μαΐου το βρετανικό υποβρύχιο HMS RORQUAL είχε ναρκοθετήσει με 50 νάρκες την θαλάσσια περιοχή στα ανοιχτά της Επανωμής.
Στις 26 Μαΐου το ναρκοπέδιο είχε το πρώτο του θύμα, το ρουμανικό ατμόπλοιο CARMENSYLVA (1.601 κ.ο.χ.) που βυθίστηκε με 15 ανθρώπινες απώλειες.
Τα ξημερώματα της 27ης Μαΐου, περί τις 04.30, το HELENA συνέχισε τον πλου του εντός του Θερμαϊκού.
Περίπου μισή ώρα αργότερα εισήλθε και αυτό στο βρετανικό ναρκοπέδιο με αποτέλεσμα να προσκρούσει σε μια νάρκη.
Ένας μεγάλος πίδακας νερού υψώθηκε στην αριστερή πλευρά του πλοίου και κατόπιν ο όγκος του νερού κατέπεσε πάνω στα καταστρώματα του.
Η έκρηξη που ακολούθησε προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στα ύφαλα του σκάφους και στο κύτος τού εισήλθαν ορμητικά τα νερά της θάλασσας.
Η έκρηξη ήταν τόσο ισχυρή που έκοψε το σκάφος στα δυο και οδήγησε στην τάχιστη βύθιση του, εντός 15 λεπτών, σε απόσταση 2-3 μιλίων από την Νέα Μηχανιώνα.
Το πλήρωμα και η γερμανική φρουρά εγκατέλειψαν το σκάφος με τις δυο λέμβους αφήνοντας τους αιχμάλωτους στην τύχη τους. Ακολούθησαν τραγικές σκηνές με τους τραυματίες να καλούν αγωνιωδώς σε βοήθεια.
Το συμβάν έγινε αντιληπτό από τους κατοίκους στα παρακείμενα ψαροχώρια, αλλά ήταν απρόθυμοι να μεταβούν προς βοήθεια καθώς νόμιζαν ότι το σκάφος μετέφερε Γερμανούς στρατιώτες.
Τελικά, 214 αιχμάλωτοι ακολούθησαν το ΕΛΕΝΗ ΚΑΝΑΒΑΡΙΩΤΗ στον βυθό, ενώ 289 διασώθηκαν.
Σύμφωνα με τις αφηγήσεις των Σέρβων, οι ψαράδες έσπευσαν να τους περισυλλέξουν όταν ένας Σέρβος αξιωματικός του Ναυτικού τους μετέφερε με οπτικά σήματα το τι διαδραματιζόταν.
Μετά την περισυλλογή τους, οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν από τις κατοχικές αρχές στη Θεσσαλονίκη όπου παρέμειναν για μερικές μέρες προτού μεταφερθούν στο Osnabrück.
Η τραγωδία αποτέλεσε αντικείμενο μιας θεωρίας συνομωσίας που ανέφερε ότι το σκάφος βυθίστηκε σκόπιμα από τους ίδιους τους Γερμανούς ως μια πράξη εκδίκησης εναντίον των Γιουγκοσλάβων που τους είχαν αντιταχθεί ακόμη και μετά την παράδοση της χώρας τους.
Μάλιστα ως τρόπο βύθισης καταδείκνυαν την αεροπορική επίθεση.
Ωστόσο, οι εικασίες αυτές δεν επιβεβαιώθηκαν..
Το ναυάγιο του ΕΛΕΝΗ ΚΑΝΑΒΑΡΙΩΤΗ που κατέληξε σε βάθος 40 μέτρων εκποιήθηκε το 1949 από τον Οργανισμό Ανελκύσεως Ναυαγίων στον εργολάβο Ι. Γεωργιάδη προκειμένου να ανελκυστεί ως παλιοσίδερα. Δυστυχώς, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, ο κρατικός οργανισμός δεν έδειξε να κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε ναυάγια που αποτελούσαν πραγματικούς κινδύνους για τη ναυσιπλοΐα και σε άλλα που θα έπρεπε να είχαν αφεθεί ανέγγιχτα όπως αρμόζει σε τάφους του πολέμου.
Η ένδεια της μεταπολεμικής περιόδου, οικονομική και όπως φαίνεται πνευματική, οδήγησαν στην καταστροφή ιστορικών ναυαγίων (π.χ. καταδρομικό ΈΛΛΗ, αντιτορπιλικό ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ) καθώς και ναυαγίων όπου αναπαύονταν εκατόμβες νεκρών (π.χ. ORIA) προκειμένου να εκποιηθούν τα μέταλλα τους.
Πηγή
Wreck History
Άρης Μπιλάλης
militaire.gr
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019