Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή του ΝΔΑ Ηρακλείου στο Καστέλλι

    Η πολιτεία θεώρησε αναγκαία την κατασκευή ενός Νέου Διεθνούς Αεροδρομίου στο καστέλι, επειδή η αλματώδης τουριστική ανάπτυξη του νησιού και η αντίστοιχη αύξηση της επιβατικής κίνησης, οδήγησαν στον κορεσμό του υφιστάμενου αεροδρομίου ΄΄ Νίκος Καζαντζάκης΄΄.                                                                    .
    Οι εργασίες του νέου αεροδρομίου ξεκίνησαν το 2020 και σύμφωνα με το σχεδιασμό και την εγκεκριμένη μελέτη, θα κατασκευασθεί με τις πιο σύγχρονες, κατασκευαστικά και περιβαλλοντικά τεχνικές και θα αποτελέσει την αιχμή του δόρατος των αερομεταφορών της Κρήτης.                                                  .
    Το αναπτυξιακό έργο του ΝΔΑ Ηρακλείου, επιβάλλεται κατά το στάδιο της εκτέλεσής του, αλλά και της λειτουργίας του, να πραγματώνει του στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης, κατά την εθνική και ευρωπαϊκή έννομη τάξη.                    .                                
    Προγραμματίζουμε, μέσα από τρία άρθρα μας στα τοπικά ΜΜΕ, να συζητήσουμε με τους πολίτες και να τους παρουσιάσουμε :

• Τα θέματα της κατασκευής και τις επιπτώσεις του έργου για την ευρύτερη περιοχή του Δήμου Μινώα Πεδιάδος.
• Την εκπόνηση μακροπρόθεσμου σχεδιασμού για την ευρύτερη περιοχή και ειδικότερα τη νότια περιοχή του Νομού Ηρακλείου και των όμορων νομών.
• Τις επιπτώσεις του έργου για την πόλη του Ηρακλείου και την βόρεια παράκτια τουριστική ζώνη, ως και τις προτάσεις και τις δυνατότητες αξιοποίησης του παλιού αεροδρομίου (Νικ. Καζαντζάκης).

    Τα μεγάλα έργα υποδομής επιφέρουν και μεγάλες επιπτώσεις στις γειτνιάζουσες και ευρύτερες σ΄ αυτά περιοχές. Δεν ικανοποιούν, μόνο, σημαντικές αστικές και περιφερειακές ανάγκες, όπως το καθαρό νερό, η αποχέτευση και η βελτίωση των υποδομών μεταφορών, αλλά συγχρόνως αποτελούν έργα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης μεγάλης κλίμακας. Ως εκ τούτου, είναι ανάγκη να μελετηθούν διεξοδικά, να αξιολογηθούν όχι μόνο ως προς τις λύσεις τους στα προβλήματα που έχουν σχεδιαστεί να επιλύσουν, αλλά και ως προς τον αναπτυξιακό αντίκτυπο και τις επιπτώσεις τους, θετικές και αρνητικές, που προκαλούν στο χώρο. Αυτές οι επιπτώσεις πρέπει να καταγραφούν, να αντιμετωπιστούν και να αναλυθούν με τρόπους που θα ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις και θα μεγιστοποιήσουν τα πιθανά οφέλη τους.                                                    .
    Έργα υποδομής μεγάλης κλίμακας, συνήθως σχεδιάζονται για την ικανοποίηση μεγάλων αναγκών περιφερειακής ή εθνικής σημασίας. Είναι λοιπόν φυσικό πως θα επηρεάσουν δυναμικά την άμεση περιοχή όπου χωροθετούνται. Λύνουν τα προβλήματα που έχουν σχεδιαστεί να αντιμετωπίσουν και δημιουργούν, παράλληλα, δυνατότητες ανάπτυξης και βελτίωσης για τις όμορες γεωγραφικές ενότητες. Πιθανότατα, όμως, θα δημιουργήσουν συνθήκες, τόσο κατά την κατασκευή τους όσο και μακροπρόθεσμα, που θα μπορεί να απειλήσουν τις υπάρχουσες παραγωγικές και άλλες οικονομικές δραστηριότητες, τους υπάρχοντες οικισμούς και κοινότητες, καθώς και ευαίσθητα και εύθραυστα τοπία και φυσικά περιβάλλοντα.                      .
    Λόγω του μεγέθους των επενδύσεων που αντιπροσωπεύουν και της περιφερειακής σημασίας που έχουν, τέτοια έργα είναι πιθανό να έχουν παρόμοιες επιπτώσεις και στις ευρύτερες περιφέρειες τους, ακόμα και σε μεγάλες αποστάσεις από την τοποθεσία του συγκεκριμένου έργου. Αυτές οι επιπτώσεις μπορεί να είναι διπλά απειλητικές, γιατί μπορεί να μην παρέχουν κανένα από τα άμεσα οφέλη του έργου, ενώ θα προκαλέσουν οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές αλλαγές, ορισμένες ή πολλές από τις οποίες μπορεί να είναι επιζήμιες και ανεπιθύμητες.

Το Νέο Διεθνές Αεροδρόμιο Ηρακλείου στο Καστέλλι 

Το ΝΔΑ Ηρακλείου στο Καστέλι, που εδώ και χρόνια μελετούσε η πολιτεία, μπήκε επιτέλους στο στάδιο της υλοποίησής του. Εδώ και δύο χρόνια υπάρχει σημαντική δραστηριότητα και έχουν γίνει συγκεκριμένες δράσεις όπως απαλλοτρίωση γης, υποστηρικτικές υποδομές και έναρξη κατασκευής τόσο του ίδιου του αεροδιαδρόμου όσο και των κύριων οδικών αξόνων που θα το συνδέουν με τον ΒΟΑΚ και τα αστικά και τουριστικά κέντρα της βόρειας ακτής της Κρήτη και τη νότια Κρήτη.
    Προκύπτει, όμως, πως το νέο αεροδρόμιο, ακόμη και μετά από τόσα χρόνια σχεδιασμού, δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει πληθώρα βασικών και απαραίτητων μελετών που αφορούν αυτή καθεαυτή την κατασκευή του, τους οικισμούς της λεκάνης χωροθέτησης του έργου, την προσβασιμότητα και τις άλλες υποδομές που θα επιτρέψουν στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Μινώα Πεδιάδος, να ωφεληθεί από τις αναπτυξιακές ευκαιρίες που θα παρουσιαστούν, λόγω της δημιουργίας του νέου αεροδρομίου. Επιπλέον, λείπουν οι μελέτες για τις οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και την ποιότητα ζωής των κατοίκων επιπτώσεις και την ολοκληρωμένη διαχείριση. Κι’ αυτό, ενώ η ίδια η μελέτη του αεροδρομίου εκτιμά πως η άμεση περιοχή του έργου του αεροδρομίου (λεκάνη Καστελλίου) θα γνωρίσει ραγδαία δημογραφική (έως 70.000 κατοίκους) και οικονομική ανάπτυξη τα επόμενα 30 με 50 χρόνια.

Ανάγκες προγραμματισμού και σχεδιασμού

Συνεπώς, βλέπουμε πως η κατασκευή του νέου αεροδρομίου στο Καστέλλι δημιουργεί  την ανάγκη για την εκπόνηση τριών κατηγοριών μελετών:

1. Χωροταξική και πολεοδομική μελέτη και σχεδιασμός της λεκάνης Καστελλίου και των οικισμών μέσα και γύρω της, και του οδικού δικτύου και των άλλων υποδομών που θα χρειαστούν για τη σωστή ανάπτυξη όλης της περιοχής. Αυτή η μελέτη πρέπει να εξετάσει όλες τις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στην περιοχή και τον κόσμο της από την κατασκευή και λειτουργία του νέου αεροδρομίου. 
2. Χωροταξική μελέτη, ανάλυση και προγραμματισμός ανάπτυξης και κατευθύνσεων προστασίας και περιορισμού του μοντέλου της άγριας ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή, νότια του αεροδρομίου, που θα περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο των Αστερουσίων, την πεδιάδα της Μεσαράς ως την Αγία Γαλήνη, και τα νότια παράλια της περιοχής Βιάννου και της περιοχής των  θερμοκηπίων έως την Ιεράπετρα. 
3. Συστηματική έρευνα ανεύρεσης εναλλακτικών λύσεων και feasibility study για τον σωστό προγραμματισμό της ανάπλασης και εκμετάλλευσης της περιοχής του παλιού αεροδρομίου Νικ. Καζαντζάκη στην Ν. Αλικαρνασσό, όταν οι λειτουργίες του μεταφερθούν στο νέο αεροδρόμιο. Συγχρόνως πρέπει να γίνει η μελέτη και το πρόγραμμα μεταφοράς των φυλακών Αλικαρνασσού και των λοιπών οχλουσών δραστηριοτήτων, ώστε όλη αυτή η τεράστια έκταση να γίνει διαθέσιμη για την επέκταση της πόλεως του Hρακλείου. Δίδουμε έμφαση στην τεράστια ευκαιρία που παρουσιάζεται για την πόλη του Ηρακλείου, από αυτή τη διάθεση νέας γης σε τέτοια προνομιακή θέση. Ύστερα από τόσα χρόνια απρογραμμάτιστης και καταστροφικής πολεοδομικής δραστηριότητας, το Ηράκλειο έχει τώρα την ευκαιρία να δημιουργήσει μια νέα πόλη στην περιοχή της Ν. Αλικαρνασσού, που θα είναι παράδειγμα για οικιστική μίμηση σε παγκόσμια κλίμακα (Δες για παράδειγμα την ανάπλαση της περιοχής του λιμανιού του Όσλο της Νορβηγίας, τον προγραμματισμό και την εφαρμογή του, που έχει ήδη γίνει αντικείμενο μελέτης από πολεοδόμους όλου του κόσμου).

Ένα πρόγραμμα δράσης

Για να μπουν στον δρόμο τους αυτές οι έρευνες και μελέτες, πιστεύουμε πως θα χρειαστούν άμεσα τέσσερις παράλληλες κινήσεις :

Ι. Εκπόνηση χωροταξικής-πολεοδομικής μελέτης της λεκάνης για τις μελλοντικές  χρήσεις γης, υποδομές και επιπτώσεις.

ΙΙ. Εκπόνηση χωροταξικής μελέτης της ευρύτερης γεωγραφικής περιφέρειας που θα επηρεαστεί από το νέο αεροδρόμιο, που θα καλύπτει την περιοχή νοτίως του Καστελλίου και μέχρι το Λιβυκό Πέλαγος, τουλάχιστον μέχρι τα δυτικά όρια του νομού Ηρακλείου και την περιοχή της Αγίας Γαλήνης, και τουλάχιστον μέχρι τα ανατολικά όρια του νομού και την περιοχή Ιεράπετρας. Γιατί η κατασκευή του αεροδρομίου αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για τον σωστό προγραμματισμό και σχεδιασμό της ανάπτυξης και της προστασίας της ευρύτερης περιοχής του νομού Ηρακλείου και των γειτονικών νομών. 

ΙΙΙ. Συγκρότηση οργάνου/φορέα που θα είναι υπεύθυνο για την παρακολούθηση των έργων (monitoring), τη σωστή και πιστή εφαρμογή των υπαρχουσών μελετών, και την εκπόνηση όλων των νέων μελετών που είναι απαραίτητες για τη σωστή αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτού του μεγάλου έργου.

ΙV. Δημιουργία και οργάνωση κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων που θα εγγυηθούν και θα παρακολουθούν από κοντά την εξέλιξη των εργασιών του έργου και τους τρόπους με τους οποίους η πολιτεία θα ανταποκριθεί στα αιτήματα και τις ανάγκες των κατοίκων και των φυσικών και γεωγραφικών περιοχών που θα επηρεαστούν από το έργο (social infrastructure and capital). 

Τι πρέπει να καλύψουν αυτές οι μελέτες

• Καθορισμός στόχων και προτεραιοτήτων της ανάπτυξης: Πού και πώς θέλουμε να πάει η ευρύτερη περιφέρεια του αεροδρομίου; Θα επιτρέψομε στον τουρισμό να καθορίσει τι θα γίνει, πού και πότε, ή θα διαμορφώσουμε κατευθυντήριες γραμμές που θα διέπουν τις προτεραιότητες επενδύσεων και υποδομών για τα επόμενα 30-50 χρόνια;
• Αξιολόγηση ιδιαίτερα της σημασίας του αγροτικού τομέα για την ευρύτερη περιφέρεια. Στην Κρήτη η αγροτική δραστηριότατα και παραγωγή, λόγω των θερμοκηπίων και των χειμερινών καλλιεργειών, αποτελούν σημαντική οικονομική απασχόληση με δυναμική προστιθέμενη αξία, αλλά όχι μόνο. Η γεωργία έχει ιστορικά χαρακτηρίσει τον πολιτισμό και τις παραδόσεις της περιοχής, και πρέπει να αντιμετωπίσουμε το ενδεχόμενο της σταδιακής εξαφάνιση τους αν δεν ληφθούν τα σωστά μέτρα προστασίας εγκαίρως. Στην Ιταλία αυτή η αναγνώριση είχε σαν αποτέλεσμα τον καθορισμό προστατευμένων περιοχών όπως η Τσίνκουε Τέρρε, όπου παραδοσιακές καλλιέργειες και δραστηριότητες έχουν υποστηριχτεί, με αποτέλεσμα όχι μόνο η ευρύτερη περιφέρεια να ευημερεί, αλλά κα να έχει γίνει σημαντικός προορισμός πολιτιστικού τουρισμού. 
• Χαρακτηρισμός και καθορισμός χρήσεων γης και οριοθέτηση περιοχών απόλυτης και σχετικής προστασίας. Διατύπωση περιβαλλοντικών όρων και σχεδιασμός κανονιστικών πλαισίων για τους όρους και τις προϋποθέσεις της ανάπτυξης.
• Χωροθέτηση θέσεων και περιοχών για όλες τις οικιστικές και οικονομικές δραστηριότητες.
• Χαρακτηρισμός προορισμών, περιοχών και δραστηριοτήτων που θα πρέπει να προστατευθούν και να αναδειχθούν σαν σημαντικά στοιχεία της ανάπτυξης και του μέλλοντος της περιοχής, σαν μέρος της τοπικής κουλτούρας και της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας.
• Σχεδιασμός και προγραμματισμός των οικονομικών και κοινωνικών υποδομών που θα βοηθήσουν στην σωστή λειτουργία των περιοχών και οικισμών και θα καθορίσουν το ρυθμό αύξησης και ανάπτυξης οικιστικών και μη συγκροτημάτων.

Ηράκλειο 24 Οκτωβρίου 2022

1. Ζαχαρίας Δοξαστάκης

Αντιπεριφερειάρχης Κρήτης

2. Carla Chifos

Καθηγήτρια Πολεοδομίας και Περιβαλλοντικού Προγραμματισμού, Σχολή Πολεοδομίας Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο, Σινσινάτι, ΗΠΑ

3. Μιχάλης Ρωμάνος

Ομότιμος Καθηγητής Χωροταξίας και Οικονομικής Ανάπτυξης, Σχολή Πολεοδομίας Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο, Σινσινάτι, ΗΠΑ