Του Δημ. Κων. Σαρρή (πρ. Υφυπουργού – ΓΓΑ – Νομάρχη Ηρακλείου)
Η λέξη ΑΜΠΕΛΟΣ προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα ΑΝΑ-ΠΕΛΩ = εγείρομαι ( το αμπέλι πραγματικά αναγενάται την ανοιξη από χειμερία νάρκη.Από ένα <<κουτσούρι >>οπως είνσι μετά το βαθύ κλαδεμσ του , πετά κλαδιά,πλούσια πράσινα φύλσ κσι πολλά ωραία σταφύλια)
Μια πρώτη προσέγγιση της ετυμολογίας των ονομάτων κρητικών ποικιλιών αμπέλου και
η <<αποκρυπτογράφηση >> τους. είναι η παρακάτω :
1.ΑΚΙΚΙ :Δεκτή η ετυμολογία το ότι παραπέμπει στον ημιπολύτιμο λίθο ΑΧΑΤΗ
,(ΑΚΙΚ=ΑΧΑΤΗΣ στην Τουρκική γλώσσα),λόγω των αντίστοιχων κόκκινων, πράσινων
και χρυσαφί αποχρώσεων του.
2.ΠΛΥΤΟ: Στην ΔΗΜΟΤΙΚΗ, την καθομιλουμένη είναι σύνηθες να λέμε εκφράσεις
όπως :λυτός ο σκύλος =λυμένος ο σκύλος, από το ρ. λύνω, συρτό τον κουβάλησαν
τον μεθυσμένο= δηλ. συρμένο ,από το ρ.σύρω, ραφτό είναι το κοστούμι ,
ραμμένο,από το ρ.ράβω,
Κτιστό ήταν το καλύβι =δηλ .κτισμένο.
Άρα ,κατά αναλογία, το ΠΛΥΤΟ σημαίνει πλυμένο, πιθανά για τονιστεί η
στιλπνότητα του, που δίδει την όψη του καθαρού ,του πλυμένου.
3.ΑΚΟΜΙΝΑΤΟ:
Στην Ιταλική γλώσσα acοmmiato σημαίνει ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ.
Πιθανά εννοεί το ΟΨΙΜΟ σταφύλι που η ωρίμανση του ,συμπίπτει με το τέλος
της εποχής των σταφυλιών, σαν να αποχαιρετά την φετινή σεζόν….
4.ΑΡΜΕΛΕΤΟΥΣΑ
ARME =Το θωρακισμένο , το ανθεκτικό από LETU =H διάβρωση η σαπίλα ,στις
λατινογενείς γλώσσες.
Αλλωστε ,σύμφωνα με το αρχαίο Μέγα Ετυμολογικό λεξικό: Σταφυλή =
Σ(τ)απυλή, αυτή που σαπίζει.
5,ΚΟΤΣΥΦΑΛΙ
<<Κοτσυφάλι>> ,στην Κρητική διάλεκτο ,σημαίνει <<νεοσσός κοτσυφού>>.
Προφανώς ,λοιπόν ,από το γεγονός ότι τα μικρά κοτσύφια ,στην φωλιά τους,
είναι μαύρα ,σαν μικρά μπαλάκια, το ένα δίπλα στο άλλο, σαν<< τσαμπί
σταφυλιού >>,πήρε το όνομα το ίδιο το μαύρο σταφύλι αυτό< <κοτσυφάλι>>…
6.ΑΘΗΡΙ Στην αρχαιοελληνική γλώσσα ΑΘΗΡ ,σημαίνει το ΑΓΑΝΟ ,δηλ. το <<μουστάκι>>
,η τριχοειδής απόληξη της <<κορυφής >>,στο στάχυ του σταριού.
Άρα το<< κορυφαίο>>.
6. ΘΡΑΨΑΘΗΡΙ
Εάν <<ΘΡΑΨΑ>> ,σημαίνει το <<παραγωγικό>> , από την ΘΡΕΨΗ,<< θρεμμένο>>,
τότε ΘΡΑΨΑΘΗΡΙ σημαίνει το<< κορυφαίο παραγωγικά>>.
7. ΒΙΔΙΑΝΟ
VINTO=BIΔΟ σημαίνει στα ΙΤΑΛΙΚΑ=<<νικημένος από την νύστα>>.
Άρα το πιθανότερο είναι να σημαίνει το<< κρασί που ζαλίζει, κοιμίζει>>.
8.ΚΑΤΣΑΝΟ
<<ΚΑΤΣΑΝΟΣ>> .στα αρβανίτικα ,ή τούρκικα σημαίνει ο <<φυγάς>> ,<<αυτός που
σκαρφαλώνει γρήγορα>> αλλά και ο ..<<τσιγκούνης>>…
Άρα το πιθανότερο είναι να σημαίνει σταφύλι για <<ΚΡΕΒΒΑΤΊΝΙΑΣΜΑ
>>(σκαρφαλώνει),η <<ΤΟ ΞΕΝΟΜΠΑΤΙΚΟ>>(φυγάς), ή αυτό που δεν αποδίδει
μεγάλη παραγωγή(τσιγκούνικο)…
9.ΔΑΦΝΙ
Το σταφύλι που έχει <<άρωμα Δάφνης>>.
10.ΒΗΛΑΝΑ
Από το Ιταλικό vilano,που σημάνει χωριάτης ,άρα <<χωριάτικο>> ή <<ντόπιο>>…
11.ΡΟΖΑΚΙ
Σε Βενετο(ροζ)τουρκική(ak=άσπρο )διάλεκτο, των δύο κατακτητών μας , σημαίνει
το <<ασπροκόκκινο>>.
12.ΜΑΝΔΗΛΑΡΙ
Σε πρώτη προσέγγιση <<ΜΑΝΔΗΛΑΡΙΑ>> είναι τοπωνύμιο και ποικιλία την
Σαντορίνης
13.ΛΙΑΤΙΚΟ
Ως προς την ετυμολογία της λέξης <<λιάτικο>> ,επικρατέστερη άποψη είναι ότι
την ονομασία του έλαβε από το γεγονός ότι είναι η πρωιμότερη ερυθρά
ποικιλία του ελληνικού αμπελώνα ,καθόσον ωριμάζει το πρώτο δεκαήμερο του
Ιουλίου. Στην Κρήτη είναι συνώνυμο του πρώιμου.
<< Λιάτικα>> λένε δε και τα παιδιά που εμφανίζουν χαρακτηριστικά πρώιμης
ήβης…
14.ΒΑΛΑΪΤΗΣ
Bal= Στην Τουρκική γλώσσα ,σημαίνει ΜΕΛΙ. Κατά συνέπεια το πιθανότερο είναι να πήρε την ονομασία του από την γλυκύκητα του . Η κατάληξη –ΙΤΗΣ είναι συνηθισμένη στα ΚΡΑΣΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΣΤΑΦΎΛΙΑ όπως <<καμπαν-ίτης>> ,<<σιδηρίτης>, κλπ…
(Ο Κλάδος της αμπέλου λέγεται κλήμα, επειδή κατά το κλάδεμα βγάζει υγρό σαν το δάκρυ (από το κλαίω > κλάμα, κλήμα) απ ́όπου και κληματαριά.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019