ΜΕ ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΕΠΩΧΟΥΜΕΝΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ
Διάβαζα (και δεν το έχω τελειώσει ακόμη), το αυτοβιογραφικό βιβλίο, του Λουίς Μπουνιουέλ «Η τελευταία Πνοή».
Ο Λουίς Μπουνιουέλ (Luis Buñuel Portoles), γεννήθηκε στην Καλάδα της Ισπανίας, στις 22 Φεβρουαρίου 1900. Ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς και πολυσυζητημένους σκηνοθέτες του κινηματογράφου.
Συνδέθηκε με το κίνημα του υπερρεαλισμού, ενώ κατόρθωσε με το έργο του, να διαμορφώσει ένα προσωπικό κινηματογραφικό ύφος. Πολλές από τις ταινίες του θεωρούνται σήμερα κλασικές, όπως η «Βιριδιάνα», «Η Ωραία της Ημέρας», «Το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου», καθώς και «Η κρυφή Γοητεία της Μπουρζουαζίας».
Συνδέθηκε με τον επίσης υπερρεαλιστή ζωγράφο Σαλβαντόρ Νταλί και τον ποιητή Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, όπου τελικά, μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις, ως προς το αντικείμενο των σπουδών του, πήρε πτυχίο Φιλοσοφίας, με ειδικότητα στην Ιστορία.
Στα χρόνια του Ισπανικού εμφυλίου (1939 – 1945) βρέθηκε στην Αμερική.
Από το 1946, ως το1960, βρίσκεται στο Μεξικό, όπου σκηνοθετεί πάνω από είκοσι ταινίες. Το 1961, επιστρέφει στο Παρίσι, όπου συνεχίζει τη σκηνοθεσία, ως το 1977, που αποσύρεται και ολοκληρώνει την αυτοβιογραφία του. Ήταν φανατικός καπνιστής και πότης, όπως αναφέρει στο βιβλίο του. Πέθανε στο Μεξικό, το 1983, από κίρρωση του ήπατος.
Η σχέση του Μπουνιουέλ με το ρεύμα του υπερρεαλισμού, που μεταφέρεται στις ταινίες του, του προσδίδει μια μοναδικότητα, όχι μόνο στον κινηματογράφο, αλλά και σαν χαρακτήρα, με πολλούς υποστηρικτές αλλά και πολέμιους.
Για να μην τα πολυλογούμε, ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου του επιγράφεται: Όνειρα & Ονειροπολήσεις. Σ’ αυτό αναφέρει πόσο σπουδαίο ρόλο έχουν παίξει στη ζωή του τα όνειρα (και σε ποιον δεν έχουν…) και κάνει αναφορά σε κάποια που είναι ανάμεσα στο δεκαπέντε από εκείνα που βλέπει συχνότερα. Είχε, μάλιστα, συντάξει και σχετικό κατάλογο ονείρων, όπου τα είχε κατατάξει κατά σειρά συχνότητας, με την οποία αυτά εμφανίζονταν στον ύπνο του.
Μια που είναι επίκαιρο, το όνειρο που έβλεπε συχνά και ο Μπουνιουέλ και που βλέπουν οι περισσότεροι υποψήφιοι, αλλά και πολλοί απ’ αυτούς που είχαν στη ζωή τους επώδυνες εμπειρίες με τις εξετάσεις, είναι εκείνο στο οποίο βλέπουν ότι δίνουν … εξετάσεις … και για να φτάσει να βλέπει κανείς εξετάσεις στον ύπνο του, ασφαλώς θα βλέπει πως πήρε τα θέματα και δεν θυμάται τίποτα … Έτσι, δεν είναι περίεργο να ξυπνάει κανείς μέσα στη νύχτα, καταϊδρωμένος και να διαπιστώνει πως … ξύπνησε λίγο νωρίτερα από το κανονικό, για να πάει στο εξεταστικό κέντρο !
«Ένα άλλο όνειρο του ίδιου τύπου», γράφει ο Μπουνιουέλ, «συχνό στους ανθρώπους του θεάτρου και του κινηματογράφου: πρέπει οπωσδήποτε, μέσα σε λίγα λεπτά, να παίξω επί σκηνής ένα ρόλο του οποίου δεν ξέρω την πρώτη λέξη. Είναι ένα όνειρο μερικές φορές πολύ μακρύ και πολύ περίπλοκο. Ανησυχώ, κοντεύω να τρελαθώ, το κοινό ανυπομονεί και σφυρίζει, πηγαίνω να βρω κάποιον, το φροντιστή, το διευθυντή του θεάτρου, του λέω: Μα είναι φοβερό, τι μπορώ να κάνω; Μου απαντάει ψυχρά να κοιτάξω να τα βγάλω πέρα μόνος μου, ότι η αυλαία σηκώνεται κι ότι δεν μπορούν να περιμένουν άλλο. Είμαι σε μια τρομακτική αγωνία. Προσπάθησα να ανασυνθέσω μερικές εικόνες απ’ αυτό το όνειρο στη Διακριτική Γοητεία της Μπουρζουαζίας».
Ξέρω πολλούς, που πιστεύουν στα όνειρα, ακριβώς με την ίδια πίστη που δηλώνει κανείς πως πιστεύει στο Θεό. Μερικοί απ’ αυτούς ( οι πιο επιμελείς και ίσως περισσότερο διαβασμένοι σ’ ό,τι αφορά τη φιλολογία των ονείρων) βρίσκουν το κουράγιο και σηκώνονται τη νύχτα. Το μπλοκάκι με το μολύβι είναι δίπλα στο κρεβάτι (συνήθως αυτό συνοδεύεται και από την απουσία άλλου ατόμου δίπλα τους) και το όνειρο καταγράφεται για να μελετηθεί ανοίγοντας μετά το ξύπνημα τον ονειροκρίτη. Φυσικά, θα ακολουθήσει και περαιτέρω μελέτη και εμβάθυνση, κατά την ιεροτελεστία του καφέ, το απόγευμα…
Βέβαια, η πιο προχωρημένη κατάσταση, είναι η ολοκληρωμένη διήγηση να γίνει μπροστά στην προσωπική μας καφετζού ή χαρτορίχτρα ή σε κάποιο μέντιουμ, αντί αμοιβής, φυσικά. Και να θυμάστε, πως τίποτα δεν είναι γραφτό να λειτουργήσει σωστά, αν δεν έχει ο επισκέπτης τακτοποιήσει τις οικονομικές υποχρεώσεις του με τον όποιο από τους προαναφερθέντες μελλοντολόγους…
Μεταξύ άλλων, λέει ο Μπουνιουέλ και για ένα άλλο όνειρό του … «Αυτό το ‘χω δει εκατοντάδες φορές. Η ιστορία είναι πάντα η ίδια, αλλά με εντυπωσιακή ποικιλία κάθε φορά σε λεπτομέρειες και αποχρώσεις. Βρίσκομαι μέσα σ’ ένα τραίνο με άγνωστο προορισμό, οι αποσκευές μου είναι ακουμπισμένες στο φιλέ. Ξαφνικά, το τραίνο μπαίνει σ’ ένα σταθμό και σταματάει. Σηκώνομαι για να βγω λίγο να ξεμουδιάσω και να πιω ένα ποτήρι στο μπαρ του σταθμού.
Ωστόσο είμαι πολύ προσεκτικός, γιατί έχω ήδη ταξιδέψει πολλές φορές σ’ αυτό το όνειρο και ξέρω ότι μόλις πατήσω το πόδι μου στην αποβάθρα, το τραίνο ξαφνικά θα φύγει. Είναι παγίδα. Γι’ αυτό κι εγώ φυλάγομαι. Ακουμπάω μαλακά το ένα πόδι στο τσιμέντο, ρίχνω μια ματιά δεξιά – αριστερά, σιγοσφυρίζοντας ανέμελα, το τραίνο δεν φαίνεται να κουνιέται, γύρω μου κι άλλοι επιβάτες κατεβαίνουν κανονικά, έτσι αποφασίζω να πατήσω και το άλλο πόδι και τότε, αστραπιαία, σαν οβίδα από κανόνι, το τραίνο φεύγει. Και το χειρότερο: φεύγει παίρνοντας όλες μου τις αποσκευές. Πετάω μια φοβερή βλαστήμια, απομένω μόνος στην αποβάθρα που ξαφνικά έχει ερημώσει και ξυπνάω».
Δεν πιστεύω στην προφητική διάσταση που αποδίδουν πολλοί στα όνειρα. Είναι, όμως, γνωστό, πως ο εγκέφαλος συνεχίζει να λειτουργεί, ακόμα και όταν εμείς βρισκόμαστε σε κατάσταση ύπνου. Είναι επόμενο, κάποια ερεθίσματα να δημιουργούν εικόνες, πολλές από τις οποίες είναι τόσο έντονες, ώστε να τις θυμόμαστε και μετά που θα ξυπνήσουμε … ή να αναγκαζόμαστε να ξυπνάμε εξαιτίας τους !
Με την ευκαιρία της ανάγνωσης του βιβλίου του Μπουνιουέλ και του κεφαλαίου που αναφέρεται στα όνειρα, θυμήθηκα κάποια που είχα δει και ‘γω. Είπαμε πως δεν τα πολυπιστεύω, όμως, μια και το ‘φερε η περίπτωση, θα σας διηγηθώ κάποια απ’ αυτά που έχω δει πιο πρόσφατα…
Βρίσκομαι, καθισμένος σ’ ένα σημείο ψηλά και κάποιο ερπετό, οφιοειδές, αλλά με πρόσωπο μάλλον που μοιάζει με άνθρωπο και για την ακρίβεια έχει φάτσα γυναικεία, με πλησιάζει αργά αλλά σταθερά. Από το επίμηκες σώμα του, προεξέχουν δυο σειρές πόδια, όπως της σαρανταποδαρούσας, αλλά με την κατάληξη που έχουν τα ανθρώπινα πόδια. Εγώ, ξέροντας πως όταν σε πλησιάζει ερπετό δεν είναι και ό,τι το καλύτερο, τραβιέμαι και προσπαθώ να απομακρυνθώ. Όμως, το ερπετό – φίδι, όλο και με πλησιάζει. Τη στιγμή ακριβώς που είναι τόσο κοντά μου, ώστε να με δαγκώσει, κάτι του συμβαίνει και γλιστράει προς τα πίσω, με αποτέλεσμα να διαφεύγω τον κίνδυνο. Τώρα, το πώς γλιστράει ένα ερπετό, που είναι εξειδικευμένο να γλιστράει … αυτό είναι το περίεργο θαύμα. Όμως, κάθε φορά, χάνει και μια από τις ανθρωποειδείς προεκτάσεις του, κι όλο πιο πολύ μοιάζει με φίδι…
Ένας γνωστός μου ψυχολόγος, πανεπιστημιακός, μου εξήγησε πως το φίδι αυτό είναι κάτι σαν τις αρχαίες Ερινύες, πλάσματα κακόβουλα και επικίνδυνα, που κυνηγούσαν τους ανθρώπους. Κάποια άλλη γνωστή μου, που έχει ειδικότητα στα θέματα των ονείρων και στη μεταφυσική, μου είπε απλά : «Είναι οι …φόγκρες !». Δεν είχα καιρό να ζητήσω επεξήγηση από ποια γλώσσα προέρχεται ο όρος, καθότι έτυχε να διασταυρωθούμε σ’ ένα πολυσύχναστο δρόμο και ήμασταν και οι δυο βιαστικοί. Θα το κάμω, όμως, σύντομα στην επόμενη συνάντησή μας.
Ένα άλλο όνειρο, που έχω δει μερικές φορές, έχει σχέση με την ιστορία. Αναφέρεται στην πολιορκία του Χάνδακα (που είναι το σημερινό Ηράκλειο), από τους Τούρκους. Όπως αναφέρει η ιστορία, η πολιορκία αυτή κράτησε γύρω στα τριάντα χρόνια και είναι η μακρύτερη πολιορκία στα παγκόσμια πολεμικά χρονικά. Δεν ξέρω αν η μακροχρόνια πολιορκία οφείλεται στην ηρωϊκή αντίσταση των υπερασπιστών ή αν είναι απλά, έτσι … δηλ. όλα όσα γίνονται σ’ αυτόν τον τόπο να πραγματοποιούνται με αργό ρυθμό. Τηρώντας τις αναλογίες, τα έργα ανάπλασης στην πόλη μας, εξελίσσονται με κινηματογραφική ταχύτητα. Έτσι, από την άποψη αυτή, δεν πρέπει να έχει κανένας παράπονο.
Βλέπω, λοιπόν, ότι είμαι ο Ενετός διοικητής του Χάνδακα. Η πολιορκία, με το να κρατάει χρόνια και χρόνια, έχει γίνει πια καθημερινότητα, την οποία προσπαθώ να ζήσω και να απολαύσω με τον καλύτερο τρόπο. Κατά τη διάρκεια των μαχών, περιφέρομαι πάνω στα τείχη, φορώντας την πανοπλία μου, το κράνος, το θώρακα, τις περικνημίδες και την ασπίδα μου. Το μόνο παράξενο είναι πως τα υποδήματά μου είναι … αθλητικά. Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα, αν είναι Nike ή Adidas. Ίσως, πρόκειται για μια σύνδεση – κατάλοιπο, του τότε με το σήμερα, μια και έχω περπατήσει κάμποσες φορές τη διαδρομή κατά μήκος των τειχών – φυσικά με αθλητική περιβολή και για λόγους άθλησης…
Εννοείται, ότι στην εκτέλεση του καθήκοντος (μιλάμε πάντα για το όνειρο) συνοδεύομαι από την προσωπική μου φρουρά, τους τοξότες μου, τους αυλικούς μου και τους λοιπούς συμπαρατρεχάμενους. Κατά διαστήματα, εντοπίζω κάποιον άπιστο, κοντά στα τείχη, που μου φαίνεται υπέρ το δέον θρασύς και αθλοθετώ στους τοξότες μου ένα ασκί Μαλβαζία (το ξακουστό Μαλεβιζιώτικο κρασί), σ’ αυτόν που θα τον τοξεύσει.
Περιττό να πούμε ότι όλοι οι τοξότες προθυμοποιούνται και τεντώνουν τα τόξα τους. Αθλοθετώ, επίσης και ειδικό βραβείο (ένα ασημένιο ομοίωμα βέλους) για τον τοξότη που θα πετύχει τον άπιστο στην αχίλλειο πτέρνα. Έτσι, για να προσθέσω και κάποιο σασπένς αλλά και δυσκολία στο εγχείρημα.
Άλλη φορά, συμβαίνει να ξεμυτίζει κάποιος άπιστος στο ύψος των τειχών, αφού κατόρθωσε να διαφύγει τους κινδύνους που συνεπάγεται μια τέτοια τολμηρή ενέργεια. Τότε, εγώ απλώς ανασηκώνω την προστατευτική καλύπτρα του προσώπου, που διαθέτει το κράνος και ο άπιστος, στη θέα του προσώπου μου, (κάτι σαν τους αμαρτωλούς στη θέα του Θεού, κατά τη δευτέρα παρουσία), εγκαταλείπει την προσπάθεια, αφήνει από τα χέρια του τον οπλισμό του, γέρνει προς τα πίσω και με ζωγραφισμένο το φόβο στο πρόσωπό του, κατακρημνίζεται πέφτοντας προς τα πίσω στο κενό, από το ύψος των τειχών.
Κάποια στιγμή, όταν κρίνω πως όλα βαίνουν καλώς και ότι ο πόλεμος και η πολιορκία εξελίσσονται ομαλά, διατάζω να σημάνει η σάλπιγγα για τάιμ-άουτ. Τότε, όλοι, υπερασπιστές και επιτιθέμενοι, σταματούν πάραυτα τις όποιες αμυντικές ή επιθετικές ενέργειες στις οποίες έχουν εμπλακεί (κάτι σαν στιγμιαία Ολυμπιακή εκεχειρία –όχι αεροπορία- ή όπως ο διαιτητής διακόπτει μ’ ένα σφύριγμα τον αγώνα). Ξέρουν ότι είναι διάλειμμα, ότι έφθασε η ώρα για καφέ. Και μιλάμε για στιγμιαίο καφέ, φυσικά. Δεν είναι ώρα για παραλογισμούς και πολυτέλειες ή για χάσιμο χρόνου… βρισκόμαστε σε πόλεμο !
Ένα άλλο όνειρο, που έχω δει, είναι ότι βρίσκομαι καθισμένος σ’ ένα μεγάλο γραφείο. Είμαι ανήσυχος. Στην αίθουσα μπαινοβγαίνουν κάθε λογής άνθρωποι και κανένας τους δεν παραλείπει να μου ρίχνει από ένα ενθαρρυντικό χαμόγελο. Κρίνοντας από το ιστορικό, το χαρακτήρα και το παρελθόν του καθενός, ξέρω πως τα περισσότερα χαμόγελα είναι προσποιητά. Ίσως και οι ίδιοι να διαβάζουν τη σκέψη μου, όμως αυτό δεν τους εμποδίζει να προσποιούνται. Μιλούν χαμηλόφωνα μεταξύ τους, ενώ οι εκφράσεις των προσώπων τους κυμαίνονται μεταξύ θριάμβου και καταστροφής.
Νιώθω μόνος, αν και περιστοιχίζομαι από τόσους και τόσους καλοθελητές… και κάποια στιγμή, έτσι ξαφνικά, όπως εκρήγνυται ένα ηφαίστειο, τα πρόσωπα όλων ανεξαιρέτως, φωτίζονται και ξεσπούν σε πανηγυρισμούς…
Τα καλά νέα, περιέχονται στην σύντομη ανακοίνωση του ιδιαιτέρου μου : «Συγχαρητήρια, είστε ο νέος πρωθυπουργός». Τα κακά νέα, σκέφτομαι: «Είμαι ο πρωθυπουργός της Ελλάδος !» … όνειρο ήταν και πέρασε.
Είπα, πως δεν πιστεύω στα όνειρα. Όμως, ένα που είδα πριν λίγο καιρό, με έχει προβληματίσει ιδιαίτερα. Να μην πω κιόλας ότι μ’ έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό.
Βλέπω στον ύπνο μου το Γιώργο Παπανδρέου, ο οποίος αφού έχει καθαρίσει το πρωί στη Χαριλάου Τρικούπη με τους εν δυνάμει αντιπάλους του, έχει διορίσει δυο – τρεις νέες κοπέλες ως υποψήφιες ή σε θέσεις κλειδιά, έχει κάμει το τζόγκινγκ του, την ποδηλασία του, έχει δειπνήσει ελαφρά, φόρεσε τις πυτζάμες του, έκλεισε το πορτατίφ και έπεσε στις αγκάλες του Μορφέως.
Μεταξύ μας, εκείνο που χωρίζει το Γιώργο από εμένα, είναι ότι ενώ εκείνος γεννήθηκε στην πολιτεία της Μινεσότα, των ΗΠΑ, εγώ, απλά έχω διασχίσει με το πούλμαν ένα μικρό μέρος από το νότιο τμήμα της πολιτείας. Τίποτε άλλο δεν μας χωρίζει.
Βλέπω, λοιπόν, στον ύπνο μου, ότι ο Γιώργος κοιμάται και ονειρεύεται. Ποιον ; Εμένα, τον εποχούμενο Περιπατητή (που να μην αξιωνόμουν να ήμουν εποχούμενος –τελοσπάντων). Δεν γνωριζόμαστε, όμως συμβαίνουν αυτά στα όνειρα. Με βλέπει, δηλ. με ονειρεύεται, πως βρίσκομαι στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, απ’ όπου παίρνω το ποδήλατό μου με κατεύθυνση το Ηράκλειο. Έξω από τη ΣΕΑΠ (και ειδικότερα έξω από την πύλη της ΜΟΜΑ), στον ίσιο δρόμο και χωρίς καμία κίνηση οχημάτων, το ποδήλατό μου, σαν αγύμναστο άτι, με γκρεμίζει καταμεσής του δρόμου. Έχω σπάσει το χέρι μου –το αριστερό…
Βλέπω –στο όνειρό μου- το Γιώργο να ξυπνάει καταϊδρωμένος και γεμάτος αγωνία. Ανασηκώνεται στο κρεβάτι του. Ανάβει το πορτατίφ, που βρίσκεται δίπλα στο κομοδίνο. Παίρνει ένα χαρτομάντιλο από το κουτί και σκουπίζει τον ιδρώτα από το πρόσωπό του. «Ευτυχώς, είναι το αριστερό του χέρι. Όσο άσκημα και αν είναι, θα διαβάσουμε την Τρίτη Περιπατητή. Είναι δεξιόχειρας». Αναστέναξε με ανακούφιση και ξανάπεσε για ύπνο.
Στο σημείο αυτό, του δικού μου ονείρου, σηκώθηκα έντρομος. Άναψα το δικό μου πορτατίφ. Ανακάθισα και ‘γω στο κρεβάτι σκεφτικός. «Τι φταίει το παιδί…», είπα χαμηλόφωνα … γύρισα και προσπάθησα να ξανακοιμηθώ.
Τη μεθεπόμενη το μεσημέρι, είδα στις ειδήσεις το Γιώργο με μπανταρισμένο στο γύψο το αριστερό του χέρι… Έ! δεν είναι δυνατόν. Είχα δει στον ύπνο μου το Γιώργο, να βλέπει ένα ατύχημά μου. Ένα ατύχημα που μου είχε συμβεί στην πραγματικότητα. Και το χειρότερο, συνέβη και σ’ αυτόν την επομένη. Χτύπησε στο αριστερό του χέρι πέφτοντας από το ποδήλατο ! ! !
Τι να πούμε τώρα για τα όνειρα ; Άστα καλύτερα. Μόνο για να μπερδευόμαστε, είναι.
Πιο πολύ με μπέρδεψε ένα σχόλιο του ΚΥΡ, στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ. Έλεγε για το Γιώργο και το ατύχημα που είχε : «Ένα ποδήλατο δεν μπορεί να κουμαντάρει… και θέλει να κουμαντάρει την Ελλάδα ;»
Γιατί όχι ; Αν είναι μέσα στα όνειρα … μπορεί !
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019