Η σχέση του John Pendlebury με τον Κρουσώνα – Μάχη της Κρήτης, οργάνωση της αντίστασης στο νησί – Ιστορική έρευνα του Νίκου Παρασκευά

Νίκος Παρασκευάς

 Ο John, αρχαιολόγος στο επάγγελμα και υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο. Έφερε τον βαθμό του Ιλάρχου του Βρετανικού στρατού. Κατά την διαμονή του στην νήσου μέσω του Μιχαήλ Ηλιάδη (Πρόξενου της Αγγλίας) δημιούργησε ευρύ δίκτυο γνωριμιών.

 Παραμονές της επίθεσης των Γερμανών στην Κρήτη, ο John εργαζόταν για την άμυνα του νησιού.

 Με τον συνεργάτη του, Αντώνιο Γρηγοράκη, αποφάσισαν ότι έπρεπε να δημιουργήσουν μια ένοπλη ομάδα στον Κρουσώνα για να λάβει μέρος στην μάχη κι αν έχαναν την νήσο θα εργάζονταν για την αντίσταση.

 Μεγάλη Δευτέρα 14ης Απριλίου 1941 από το λιμάνι του Ηρακλείου αναχωρεί ένα φορτηγό φορτωμένο με ξύλινα κιβώτια, που περιείχαν 280 τυφέκια και πλήθος σφαιρών. Ο προορισμός του John με τον οπλισμό ήταν ο οικισμός Κρουσώνα. Την ίδια στιγμή ένα άλλο όχημα μεταφέρει τον Γρηγοράκη στον Κρουσώνα.

 Στην πλατεία του Αγίου Χαραλάμπου και αφού την προηγουμένη είχαν ειδοποιηθεί ο πρόεδρος της κοινότητας, ιατρός, Ιωάννης Φουντουλάκης, ο παπά Γεώργιος Βεργετάκης καθώς και οι : Ιωάννης Βελονάκης, Ανδρεαδοδράκος, Χριστόδουλος Φασουλάκης, Ιωάννης Χουμάς, Νικόλαος Κόκκινος, Δημήτρης Ξυλούρης, Αντώνης Γωνιανάκης. Τα κιβώτια αφού ξεφορτώθηκαν αποθηκεύτηκαν στον γυναικωνίτη του Αγίου Χαραλάμπους.

 Αφού ολοκλήρωσαν την αποθήκευση, όλοι μαζί υπό τον Γρηγοράκη, οδηγήθηκαν στην οικία του Αντωνίου Ματθαιάκη όπου γευμάτισαν. Εκεί κατέφθασε και ο ενωμοτάρχης Χρήστος Μαράκης. Αφού γευμάτισαν συζήτησαν το διάγγελμα του μητροπολίτη Βασίλειου Μαρκάκη, όπου δήλωνε απερίφραστα να συνεχίσουμε τον ιερό αγώνα. Μάλιστα σχολιάστηκε το καλό κρασί του οικοδεσπότη Αντώνη Ματθαιάκη όπου ο ίδιος ανέφερε ότι τα σταφύλια ήταν από τον Τζάβιδο πλησίον του Αγίου Μύρωνα. Κατόπιν πήρε τον λόγο ο Γρηγοράκης όπου προέτρεψε τον οικοδεσπότη να απομακρύνει τις γυναίκες και να κλείσει τις πόρτες.

 Τον λόγο έλαβε ο Ελληνομαθής John, όπου αφού στάθηκε όρθιος και

άπλωσε ένα χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου στο τραπέζι είπε: “ο

εχθρός ετοιμάζεται να εισβάλλει προσβάλλοντας τα λιμάνια και

αεροδρόμια της Κρήτης, υπάρχουν φρουρές παντού με Έλληνες

στρατιώτες, υπάρχουν φυλάκια, δεν γνωρίζουμε πότε θα αρχίσει η

επίθεση πρέπει να είμαστε άγρυπνοι, λεπτομέρειες θα σας δώσει ο φίλος

μου ο Αντώνης”.

 Ο Γρηγοράκης στάθηκε όρθιος και είπε :”Φίλοι μου, πρόεδρε της

κοινότητας, ενωμοτάρχη, παπά Γιώργη, άμα ειδοποιηθείτε θα παίξει η

καμπάνα της Παναγίας στον Δέτη, ύστερα να ανοίξετε τα κιβώτια αφού

να είναι παρόντες όλοι οι άνδρες του χωριού, κοιτάζοντας τον πρόεδρο

είπε να αναλάβουν όλοι μα όλοι όπλα.

 Η 5η μεραρχία ανδραγάθησε αλλά δεν θα προλάβει να γυρίσει στην

Κρήτη.

 Αμέσως όλοι πήραν από ένα ποτήρι κρασί κι ακούστηκαν ευχές – εις

υγείαν της Κρήτης, εις υγείαν του Ελληνικού στρατού, με την νίκη, μακριά

από εμάς ο χάρος, ο θεός μαζί μας”. Κατά την επιστροφή του ο John στο

Ηράκλειο έκανε μια στάση στον Κάλαμο και οδηγήθηκε με τα πόδια στον

οικισμό Σάρχο. Εκεί συνάντησε τον πρόεδρο, όπου οδηγήθηκαν στον

σπήλαιο Σάρχου. Ρώτησε τον πρόεδρο “πόσα άτομα μπορούν να

φιλοξενηθούν, κι αυτός απάντησε όσοι έρθουν και στην κεφαλή μας

πάνω, ο John γέλασε”.

 Καθ’ όλη την Μεγάλη εβδομάδα κουβαλούσαν οι Βρετανοί όπλα,

σφαίρες, προμήθειες, τσάι, καπνό. Οι δε Κρουσανιώτες με τα γαϊδούρια

τους κάναν τις μεταφορές στην Νίδα. Συνολικά 450 όπλα Βρετανικά απο

τα οποία 170 πήγαν στην Νίδα. Ο ενωμοτάρχης Χρίστος Μαράκης έβαλε

τον τυφλό τελάλη του Κρουσώνα. Μιχάλη Χριστοδουλάκη να φωνάξει

από τον Δέτη, οποίος θέλει να πάει να πάρει όπλα από τον σταθμό

χωροφυλακής Κρουσώνα. Ο Μαράκης μοίρασε 60 τουφέκια. Από τα όπλα

που βρίσκονταν στον Κρουσώνα 15 πήραν Ασιτιανοί.

 Την επαύριο του Πάσχα αναχώρησαν από τον Κρουσώνα 34 άτομα με

οδηγό τον Μακεδονομάχο Αντώνη Γωνιανάκη, προς το οροπέδιο της

Νίδας με σκοπό να οργανώσουν την άμυνα του Οροπεδίου. Η ανάβαση

έγινε νύκτα υπό δύσκολες συνθήκες διότι η Γερμανική κατασκοπία δεν

ήταν ανύπαρκτη. Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Γεώργιος Βουλγαράκης

(Κορφές) αποσπάστηκε από την μονάδα του στο Ρέθυμνο, ήρθε στον

Κρουσώνα ως εκπρόσωπος της Ελληνικής κυβέρνησης, υπεύθυνος της

όλης επιχείρησης της Νίδας. Ως εκπρόσωπος των Ασιτιανών, ήταν ο γέρο

Ρεθεμνιωτάκης (Ζεϊτούνης) στην επιχείρηση της Νίδας. Οπλοφόροι ήταν

επίσης στην Νίδα από τα Βορίζια, Καμάρες, Κυθαρίδα, Ανώγεια.

 Όταν ξεκίνησε η επίθεση στο Ηράκλειο στην μάχη της Κρήτης, ο John

βρισκόταν στο αεροδρόμιο Ηρακλείου. Ειδοποιήθηκε να πάει στην

Χανιώπορτα. Πολέμησε στην Χανιώπορτα. Τραυματίστηκε και τον

σήκωσαν Έλληνες στρατιώτες και τον μετέφεραν στο κεντρικό δρόμο από

Χανιώπορτα προς Μαλεβίζι. Εξέπνευσε στην περιοχή Καμίνια, έναντι

Ενώσεως Ηρακλείου, όπου και ετάφη.

 Το έργο του John Pendlebury δεν πήγε χαμένο. Οι πυρήνες που

δημιούργησε αποτέλεσαν την αντίσταση στην Κεντρική Κρήτη κατά τα

δύσκολα χρόνια της κατοχής. Η δράση των Κρουσανιωτών κατά την μάχη

της Κρήτης, οδήγησε μετέπειτα την Γερμανική κατασκοπεία στον

Κρουσώνα, δημιουργώντας πυρήνα το 1942 για να αποδομήσει την

Αντίσταση του Ψηλορείτη και εν συνέχεια ολόκληρης της Κρήτης.

Ν.Γ. Παρασκευάς