Δέκα χωριά της Κρήτης σ’ ένα περιεκτικό, περιγραφικό αφιέρωμα

Δέκα χωριά από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης επέλεξε και παρουσιάζει, σε αφιέρωμά της για το νησί μας, η “Καθημερινή” (Λίνα Καπετάνιου), με τίτλο “Δέκα χωριά… Ένα κι ένα”. Τα σύντομα αλλά περιεκτικά κείμενα κάθε χωριού, συνοδεύονται από θαυμάσιες, καλλιτεχνικές φωτογραφίες. 

Ν. ΧΑΝΙΩΝ

Βάμος
Παλιά ήταν η πρωτεύουσα των Σφακίων – εξ ου και τα πολλά αρχοντικά και τα μεγάλα δημόσια κτίρια. Τα περισσότερα σπίτια του χωριού Βάμος χτίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα και αποτελούν εξαιρετικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής. Ελαιοτριβεία, φάμπρικες, κατοικίες και αποθήκες αναστηλώθηκαν και μετατράπηκαν σε ξενώνες με πλήρη σεβασμό στην ιστορία, στην παράδοση και στην αρχιτεκτονική κληρονομιά. Γιασεμιά, βουκαμβίλιες και γεράνια δίνουν στα πέτρινα σοκάκια χρώμα, το οποίο συμπληρώνουν οι εξωτερικοί τοίχοι των ψηλοτάβανων αρχοντικών. Περπατήστε το χωριό, πιείτε μια ρακή και θαυμάστε την παραδειγματική αναστήλωση των κτισμάτων. Θεσμός έχει γίνει πλέον και το Jazz in July Festival, με τη συμμετοχή γνωστών μουσικών σχημάτων. Φέτος θα πραγματοποιηθεί έως τις 20 Ιουλίου. Απόσταση από Χανιά: 31 χλμ.

Λουτρό
Παλιά, όταν έφτανες στο Λουτρό, αυτό που αντίκριζες ήταν τα τεράστια βράχια να ορθώνονται πάνω από τα πεντακάθαρα νερά, το μοναστήρι με τις τρεις καλόγριες και την ταβέρνα που λειτουργούσε και ως παντοπωλείο. Ίσως έβλεπες και λιγοστούς ακόμη μυημένους στο μυστικό της νότιας πλευράς των Χανίων. Σήμερα, στο Λουτρό εξακολουθεί να μην πηγαίνει δρόμος. Μόνο ένα μονοπάτι και καΐκια. Τα δωμάτια για να μείνεις είναι πολλά, οι ταβέρνες έχουν πενταπλασιαστεί, αλλά πάντα το απόγευμα ο ήλιος θα λούζει το μισό κομμάτι θάλασσας, ενώ το άλλο μισό θα δέχεται την ευεργετική σκιά του βουνού, και αυτή η απομόνωση θα φαντάζει λυτρωτική. Απόσταση από Χανιά: 72 χλμ. (το καραβάκι αναχωρεί από τη Χώρα Σφακίων)

Ασκύφου
Εδώ μπορείς να δεις τα πάντα: την πρωινή πάχνη να καλύπτει το οροπέδιο, τον καυτό μεσημεριάτικο ήλιο που κάνει την άσφαλτο να λαμπυρίζει, τη δύση με φόντο τα κατακίτρινα χωράφια και τη βραδινή ομίχλη να κατεβαίνει σιγά σιγά από τις κορυφές των Μαδάρων. Τέσσερις γειτονιές φτιάχνουν το Ασκύφου: Καρέ, Αμμουδάρι, Πετρές και Γωνί. Και όσο επιβλητικό και αγέρωχο είναι το τοπίο, άλλο τόσο είναι και οι άνθρωποί του. Ψηλoί άντρες και όμορφες γυναίκες μπορούν να περηφανεύονται για τους προγόνους τους που σήκωσαν πιο ψηλά από όλους τη σημαία της αντίστασης κατά την περίοδο της ενετοκρατίας και της τουρκοκρατίας στο νησί. Εδώ δύσκολα πάτησε ξένο πόδι. Στον οικισμό Καρέ, στο Πολεμικό Μουσείο Γ. Χατζιδάκη, δείτε την εκπληκτική συλλογή κειμηλίων από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Απόσταση από Χανιά: 53 χλμ.

Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Ανώγεια
Ο Ψηλορείτης με τους τεράστιους γυμνούς όγκους του, που ορθώνονται πάνω από το χωριό, κάνει το τοπίο σεληνιακό. Λύρες και μαντινάδες ηχούν στα στενάκια. Σκαρφαλωμένα σε υψόμετρο 800 μ., τα Ανώγεια είναι ο τελευταίος οικισμός πριν αρχίσουν οι πλαγιές του Ψηλορείτη να παίρνουν μεγάλο ύψος. Χωρισμένο σε αρκετές γειτονιές –το Περαχώρι χαμηλά, το Μεϊντάνι κεντρικά, το Μετόχι πιο πάνω–, είναι από τα πιο ζωντανά χωριά της Κρήτης.

Στο καφενείο της πλατείας στα Ανώγεια. (Φωτογραφία: © ΝΙΚΟΛΑΣ ΛΕΒΕΝΤΑΚΗΣ)

Οι γηραιότεροι με τα στιβάνια, τα μαύρα ρούχα και το μαύρο σαρίκι στο κεφάλι μαζεύονται κυρίως στα καφενεία στο Περαχώρι. Πριν προλάβει να τελειώσει ο καφές, έρχεται αμέσως στο τραπέζι κερασμένη ρακή με μεζέ. Στην πάνω γειτονιά, στο Μεϊντάνι, μαζεύονται όλοι – ηλικιωμένοι, νέοι και παιδιά. Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε το αντικριστό στις ταβέρνες του χωριού: αρνί σιγοψημένο απέναντι από τη θράκα. Απόσταση από Ρέθυμνο 55 χλμ., από Ηράκλειο 39 χλμ.

Κεραμικά κάθε είδους θα βρείτε στο «χωριό των πιθαράδων», τις Μαργαρίτες Ρεθύμνου. (Φωτογραφία: © ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΪΚΟΣ)

Μαργαρίτες
Κάτω από τις πλαγιές του Ψηλορείτη, οι εναπομείναντες κεραμίστες του φτιάχνουν τα αγγεία τους και οι γυναίκες τους τα ζωγραφίζουν. Έτσι κυλάει η ζωή στο χωριό των πιθαράδων. Τριγυρνώντας στα σοκάκια, θα δείτε τις μεγάλες πήλινες γλάστρες έξω από την πόρτα και τους λιγοστούς τουρίστες να μπαίνουν στα κεραμοποιεία. Τα λουλούδια πλημμυρίζουν τις αυλές, το βράδυ το αεράκι είναι δροσερό και στα τραπέζια της ταβέρνας «Μάνταλος» έχει πάντα δροσιά, ακόμα και αν είναι μεσημέρι, και θέα που φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Έχει επίσης σπιτική κρητική κουζίνα με σπεσιαλιτέ την κοκκινιστή κατσίκα. Μη χάσετε την ευκαιρία να επισκεφτείτε τον κοντινό αρχαιολογικό χώρο στα Ελεύθερνα. Απόσταση από Ρέθυμνο: 26 χλμ.

Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Αρχάνες
Πολύχρωμα σπίτια με μεγάλες, δροσερές αυλές, υπόγεια καλώδια ρεύματος, πλακόστρωτα σοκάκια, αμφιθεατρική αρχιτεκτονική και μια μεγάλη πλατεία-σημείο συνάντησης για καφέ, φαγητό και χάζι. Οι Αρχάνες είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της Ελλάδας (έχει μάλιστα αποσπάσει διάφορα βραβεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο). Oι πηγές και τα γύρω αμπέλια κατεβάζουν συνήθως τη θερμοκρασία και το βράδυ θα χρειαστείτε οπωσδήποτε ζακέτα. Επισκεφτείτε ένα από τα οινοποιεία της περιοχής και δοκιμάστε ντόπιες ποικιλίες κρασιού. Απόσταση από Ηράκλειο: 16 χλμ.

Τα πολύχρωμα σπίτια στις Αρχάνες Ηρακλείου. (Φωτογραφία: © ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Χουδέτσι
Το Χουδέτσι, ένα μικρό χωριό κοντά στο Ηράκλειο, έχει γίνει από το 2003 η έδρα του μουσικού εργαστηρίου Λαβύρινθος του Ιρλανδού Ross Daly. Και αυτό από μόνο του δεν λέει πολλά. Λένε όμως τα δεκάδες νέα παιδιά που γεμίζουν το χωριό τα καλοκαίρια, για να παρακολουθήσουν σεμινάρια

μουσικών οργάνων, να καθίσουν στο γκαζόν στη μεγάλη αυλή και να πειραματιστούν με ήχους. Και οι κάτοικοι του χωριού πολλές φορές βγαίνουν από τα όμορφα στενάκια του και κατηφορίζουν στην πλατεία για να πάρουν μέρος στο γλέντι. Όλο το καλοκαίρι διοργανώνονται συναυλίες, workshops για μουσικούς και εκδηλώσεις ανοιχτές στο κοινό. Απόσταση από Ηράκλειο: 16 χλμ.

Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Άγιος Γεώργιος
Ανάμεσα σε ορεινούς όγκους και πλαγιές ξεπροβάλλει ξαφνικά το οροπέδιο Λασιθίου με τα 18 χωριά του, χτισμένα στους πρόποδες των γύρω βουνών. Σε υψόμετρο περίπου 850 μ., το οροπέδιο μοιάζει βγαλμένο από ελληνική ταινία της δεκαετίας του 1950. Στην καρδιά του, οι λιγοστοί ντόπιοι, που χρησιμοποιούν το ποδήλατο ως βασικό μέσο μετακίνησης, καλλιεργούν ζαρζαβατικά κάθε είδους. Ο περιφερειακός κυκλικός δρόμος του οροπεδίου, μήκους 23 χλμ., δεν έχει ανηφόρες, προσφέρεται δηλαδή για ποδηλατάδα. Άλλωστε, εδώ οι μεγάλες ταχύτητες δεν είναι το ζητούμενο. Καθίστε στο καφενείο του Αγίου Γεωργίου, που σερβίρει και μεζέ, και επισκεφτείτε τα πολύ ενδιαφέροντα μουσεία του χωριού: το παραδοσιακό Λαογραφικό, το Νεοκλασικό Λαογραφικό, το Εκκλησιαστικό Μουσείο και το Μουσείο Ελευθερίου Βενιζέλου. Απόσταση από  Άγιο Νικόλαο: 42 χλμ.

Κριτσά
Η Κριτσά, αν και πολύ κοντά στον Άγιο Νικόλαο (και γι’ αυτό αρκετά τουριστική), είναι μια μικρή πολιτεία, φτιαγμένη από μύθους και παλιές ιστορίες. Πέτρινες καμάρες που στέκουν αιώνες, κρήνες και πηγές, η αρχαία αγορά και άλλα μνημεία μαρτυρούν την αδιάκοπη ανθρώπινη παρουσία εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το χωριό φημίζεται και για τα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρά του και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο που παράγουν: από το 1927 λειτουργεί ο αγροτικός συνεταιρισμός του χωριού, που σήμερα αριθμεί 890 μέλη. Τα δρομάκια και τα πέτρινα σπίτια της Κριτσάς ήταν το σκηνικό στην ταινία του Ζιλ Ντασέν «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Απόσταση από Άγιο Νικόλαο: 38 χλμ.

Μόχλος
Δεν το ξέρουν πολλοί αυτό το μικρό γραφικό ψαροχώρι στη βόρεια πλευρά της Κρήτης, αλλά μια μέρα στον Μόχλο τα έχει όλα. Εκτός από τις βόλτες στο λιμανάκι, περάστε απέναντι στο μικρό νησάκι, που οι ντόπιοι ονομάζουν Άγιο Νικόλαο, λόγω της εκκλησίας που βρίσκεται εκεί. Θα δείτε τα ερείπια ενός μινωικού οικισμού, θα φάτε ολόφρεσκο ψάρι στις παραθαλάσσιες ταβέρνες και θα πιείτε καφέ και κοκτέιλ στο καφέ μπαρ «The rocks» με θέα στο νησάκι.  Απόσταση από  Άγιο Νικόλαο: 38 χλμ.