Η ιχνηλασία της αλήθειας είναι έργο του ιστορικού. Όχι του γυρολόγου αντιγραφέα αλλά του επιστήμονα ερευνητή. Που καλείται από τη συνείδηση του χρέους να φωτίσει τα γεγονότα και τον κόσμο. Και πολλές φορές να αντικρούσει την προπαγάνδα του ψεύδους, να ανατρέψει τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας και να εκθέσει τον ανατροπέα στην Κοινή Γνώμη. Όπως έγινε με τον Φαλμεράιερ (19ος αι.) όργανο του μισέλληνα Μέττερνιχ, που ανέλαβε να ισχυρισθεί πως οι νεοέλληνες δεν έχουν σχέση με τους αρχαίους προγόνους. Και τον κονιορτοποίησε ο Γεώργιος Χατζηδάκης. Όπως επιχείρησαν ο Μάλκομ Στήβενσον, ο Ρ. Πάλμερ, στην εικοσαετία του μεσοπολέμου και οι «Τάιμς» (άρθρο 28ης Φεβρουαρίου 1928), που τους διέψευσαν οικτρά οι Έλληνες της Κύπρου με τα Οκτωβριανά του 1931, και την επαναστατική εξέγερση για την Ένωση με την Ελλάδα. Και, βέβαια, όπως τους αντίκρουσαν τα γεγονότα δέκα αιώνων. Η εξέγερση εναντίον των Ναϊτών (1092), όταν ο ποταμός που διέσχιζε τη Λευκωσία κοκκίνισε από τη σφαγή των Ελλήνων, οι επαναστατικές εξεγέρσεις του Ρε Αλέξη (1427) εναντίον των Φράγκων, του Ιακώβου Κρήτα (1546), του Ιακώβου Διασσωρινού (1563), η αντίσταση των ετών 1570-71 στους Τούρκους επιδρομείς, ειδικά η αντίσταση 11 μηνών των Αμμοχωστιανών, οι αθρόες προσελεύσεις στην Επανάσταση του 1821, οι επαναστάσεις του Καλογήρου και του Νικολάου Θησέα (Ιούλιο 1833), οι 7 εξεγέρσεις διαρκούσης της 1ης τουρκοκρατίας (1570-1878), οι συμμετοχές στην ελληνική επανάσταση του 1821 και στις εθνικές εξορμήσεις του 19ου και του 20ού αιώνα (1854, 1866, 1897, 1912-13, Α΄ και Β΄ παγκοσμίων πολέμων (1917-1940), οι 32 διεκδικήσεις στην αγγλοκρατία και, βέβαια, ο αγώνας της ΕΟΚΑ (1955-59). Εξειδικεύω όμως το θέμα στην Ελληνική Επανάσταση.
Η Κύπρος συμμετείχε στην προετοιμασία της Επανάστασης της Φιλικής Εταιρείας (Ξάνθος, Σκουφάς, Τσακάλωφ 1814, Οδησσός), με τη μύηση του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού από το 1818, (Δοκίμιο Φιλήμονος Α53-54), ενώ 20 χρόνια πριν, ο Λευκωσιάτης φοιτητής στη Βιέννη Ιωάννης Καρατζάς, ήταν εντεταγμένος στην ομάδα του Ρήγα του Βελεστινλή που οι Τούρκοι δολοφόνησαν στον παραπόταμο του Δούναβη, τον Ίστρο, στην περιοχή του τουρκοκρατούμενου Βελιγραδίου. Εξάλλου Κύπριοι έσπευσαν στην εκστρατεία του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Φεβρουάριο 1821 και πολέμησαν με τον Ιερό Λόχο στο Δραγατσάνι. Αναφέρονται τα ονόματα των αδελφών Άγγελου και Ζήνωνος, ο Αγγελής Μιχαήλ Κύπριος ή Κυπραίος, που πολέμησαν στο Δραγατσάνι και στη Μονή Σέκου με τον Γεωργάκη Ολύμπιο και στη συνέχεια στον Μωριά! (Γ. Σπανός «Οι Κύπριοι εθελοντές»)…
Στην Επανάσταση ήταν μυημένα τα ανήψια του Κυπριανού, παιδιά του απαγχονισθέντος Χατζησάββα (+12 Ιουλίου 1821), Νικόλαος, άριστα εγκατεστημένος στη Μασσαλία, Θεοφύλακτος, Αρχιμανδρίτης, και Κυπριανός. Ο πρώτος πρωτοστάτησε στη στράτευση Φιλελλήνων που κατέβαλλε τα έξοδά τους και τη μεταφορά τους στον Μωριά. Πολέμησε μαζί τους με τον Δημήτριο Υψηλάντη, ο Θεοφύλακτος έχασε το χέρι του στο Μεσολόγγι, κι ο Κυπριανός, πατέρας δύο θυγατέρων. Τον Θεοφύλακτο βρίσκουμε στο έπος του Βασίλη Μιχαηλίδη «9η Ιουλίου 1821». Κατήλθε στην Κύπρο (1821) και μοίραζε προκηρύξεις. Τα τρία αδέλφια εκποίησαν τις περιουσίες τους στο Στρόβολο, πήραν τα χρήματα στην Ελλάδα όπου χρηματοδοτούσαν επαναστάτες, έλαβαν μέρος σε μάχες. Στην ΑΧΕΒ Αθηνών εντόπισα επιστολή της κόρης του Κυπριανού στην οποία γράφει ότι τα τρία αδέλφια «απέθανον επί της ψάθης», υπό πείνης κατατρυχόμενοι και ζητά βοήθεια για να μπορέσει να παντρευτεί η ίδια και η αδελφή της. Κι ο ακρωτηριασμένος Θεοφύλακτος, ανακηρυγμένος αντιστράτηγος (ΑΧΕΒ σελ.114), με επιστολή του ζητούσε να τον αφήσουν να εγκατασταθεί σε έρημο μοναστήρι στον Μωριά, να καλλιεργεί πλησίον χωραφάκι και με τα λίγα που θα παρήγε να εξασφαλίζει τα προς το ζην.
Οι Κύπριοι υπολογίζονται περί τους χίλιους αγωνιστές και πήραν μέρος σε μάχες στην Τριπολιτσά, στο Ναύπλιο, στην Κόρινθο, στο Μεσολόγγι, στα Δερβενάκια, στο Φάληρο, στα νησιά και όπου διεξάχθηκαν συγκρούσεις. Ο Μακρυγιάννης υμνεί τον Μιχάλη τον Κυπραίο, τον μόνο εθελοντή που κολυμπώντας και πυροβολούμενος μετέδωσε το μήνυμα του στρατηγού και ακολούθησε τον Μακρυγιάννη στους Μύλους όπου σκοτώθηκε στη μάχη. Ο Κανάρης δοξάζει τον Κωνσταντίνο Κυπριώτη που έπεσε μαχόμενος στο Αιγαίο και στον γιο του, που ακολούθησε τον πατέρα του στον θάνατο. Ο Αγγελής Μιχαήλ (ΑΧΕΒ. ΑΜ. 11465), επικεφαλής 50 αγωνιστών ήταν συμπολεμιστής του Υψηλάντη, του Χατζηχρίστου, του Σαχίνη, του Μαυρομιχάλη, του Μακρυγιάννη, του Τζαβέλλα, του Σονιέρου, του Καλλέργη κ.ά. Πολέμησε στο Ναύπλιο, στο Νεόκαστρο, στο Χαϊδάρι, στη Χίο, στην Κάρυστο, στο Πέτα, στην Κρήτη. Ο Σταυριανός από τη Λόφου πολέμησε με τον Καραϊσκάκη και ήταν μάρτυρας στη δολοφονία του. Άλλοι πολέμησαν με τον Κολοκοτρώνη, τον Σταματελόπουλο, τον Γρίβα και άλλους οπλαρχηγούς. (Στοιχεία στο έργο Γ. Σπανού «Οι Κύπριοι εθελοντές στους εθνικούς αγώνες» από 80 χειρόγραφα που επεσήμανα στην ΑΧΕΒ Αθηνών. Έγγραφα για τους Κυπρίους υπογράφουν ο Κολοκοτρώνης (σελ.110, 117), ο Πετρόμπεης, ο Νικηταράς, ο Κανάρης και άλλοι (Φωτογραφίες χειρογράφων στο προαναφερόμενο έργο).
Κύπριοι μαρτυρούνται σε παράλληλες σημαντικές πολιτικές δραστηριότητες, Μάλης, Θησεύς, Φιλίππου, Φραγκούδης, (Βλπ. καταλόγους καρατομηθέντων, απαγχονισθέντων, και κατάλογο του Προξενείου Ελλάδος με εθελοντές επαναστάτες (σελ.93-183). Η συμμετοχή έως θανάτου στην Επανάσταση είναι η κυπριακή μαρτυρία στην παλιγγενεσία.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019