«Είσθε ευχαριστημένος ως Ελλην του 1930; Και αν δεν είσθε ευχαριστημένος από την σημερινήν εποχήν όπως την βλέπετε, θα ηθέλατε να είσθε Ελλην του 1830 ή του 2030, όπως το φαντάζεσθε;». Αυτό το ερώτημα έθεσε την Πρωτοχρονιά του 1930 η «Καθημερινή» σε προσωπικότητες της πολιτικής και του πνεύματος. «Θα ήθελα να ζω στο 1830», έγραφε ο Τίμος Μωραϊτίνης, «διότι τότε δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και ερωτήσεις. Και δεν θα ήθελα το 2030, διότι ασφαλώς τα δύο αυτά θα με κυνηγούν τότε»! Και η Μαρίκα Κοτοπούλη: «Θα ήταν βέβαια βολικό και ξεκούραστο να ζω στα 1830, αλλά νομίζω πως το 1930 είνε εποχή μεγάλη και σπουδαία, και χρειάζεται μεγάλη προσοχή και περίσκεψις εκ μέρους εκείνων όπου σε νοιώθουν, για να δημιουργήσουν το 2030». Στους ανθρώπους του πνεύματος που απάντησαν περιλαμβάνονταν, επίσης, οι Κωστής Παλαμάς, Παύλος Νιρβάνας, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Μήτσος Μυράτ, Σπύρος Μελάς, Κώστας Βάρναλης, Aγγελος Τανάγρας, Αθηνά Ταρσούλη, Κώστας Ουράνης, Aλκης Θρύλος και Δημήτρης Μπόγρης.
Από τότε, αλλά και στη συνέχεια, «Η Καθημερινή» ανέπτυξε στενή σχέση με προσωπικότητες του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου, με μόνιμες στήλες ή επίκαιρες παρεμβάσεις τους. Λόγιοι συνεργάτες της υπήρξαν, μεταξύ άλλων, οι Γρ. Ξενόπουλος, Ν. Καζαντζάκης, Τ. Κ. Παπατζώνης, Γιάννης Ρίτσος, Οδυσσέας Ελύτης, Σπύρος Μελάς, Ανδρέας Καραντώνης, Μ. Καραγάτσης, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Ανδρέας Φραγκιάς κ.ά.
Αποκάλυψη Ξενόπουλου
Στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας υπήρχε στήλη «Τριάντα χρόνια φιλολογικής ζωής». Τρεις μήνες αργότερα, με επιστολή προς τον Γ. Α. Βλάχο, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος αποκαλύπτει ότι αυτός κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο «Ο Παληός» με το οποίο υπογράφεται η στήλη. Εξηγεί γιατί το χρησιμοποίησε: «Πρώτον διότι δεν ήξευρα αν θα ήτο ενδιαφέρον το πράγμα, ώστε να εξακολουθήση και να τελειώση· δεύτερον, διότι ήθελα να έχω κάπως περισσοτέραν ελευθερίαν και άνεσιν, αφού θα έγραφα προσωπικά». Εξηγεί, επίσης, γιατί αποκάλυψε την ταυτότητά του: «Ευθύς από τας πρώτας συνεχείας, εμάντευσαν τον κρυπτόμενον οι περισσότεροι. Ο κ. Καμπούρογλους, μάλιστα, μίαν ημέραν μου είπεν αυτό το αμίμητον… θρύψαλον: “Οταν διαβάζη κανείς κάποιον υπό ψευδώνυμον και δεν το μαντεύη αμέσως, ή εκείνος που γράφει είναι τενεκές ή εκείνος που διαβάζει»!
Σημαντική μορφή στην ιστορία της «Καθημερινής» υπήρξε ο Αιμίλιος Χουρμούζιος, ο οποίος ανέλαβε αρχισυντάκτης στις αρχές της δεκαετίας του ’30 και ουσιαστικά διευθυντής την περίοδο 1951-1967. Στις σημαντικές παρεμβάσεις του περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα κριτικά σημειώματα στους «Προσανατολισμούς» του Ελύτη, στην «Ισπανία» του Καζαντζάκη, στη «Μενεξεδένια Πολιτεία» του Τερζάκη, στη «Χίμαιρα» του Καραγάτση, στην «Εαρινή Συμφωνία» του Ρίτσου, οι θεατρικές κριτικές κ.ά.
Στον ισπανικό εμφύλιο
Ο Νίκος Καζαντζάκης βρέθηκε στην Ισπανία, στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, ως απεσταλμένος της «Καθημερινής». Εκεί συνομίλησε με τον Μιγκέλ Ουναμούνο. Προλογίζοντας τη συνέντευξη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1936, λίγες ημέρες πριν από τον θάνατο του Ισπανού ποιητή, μυθιστοριογράφου και φιλοσόφου, ο Καζαντζάκης αναφέρεται στα ερωτήματα που σκεφτόταν να του θέσει: «Ποιο είναι το χρέος του σημερινού πνευματικού ανθρώπου; Να λάβη μέρος στην πάλη; Και ποιο; Με ποιους;». Οκτώ ημέρες αργότερα, δημοσιευόταν η συνέντευξή του με τον Φράνκο. Στις σελίδες της «Καθημερινής» δημοσιεύθηκαν επίσης σε συνέχειες η απόδοση του Καζαντζάκη στον «Φάουστ» του Γκαίτε και η «Οδύσσεια» του ιδίου.
Μακρόβιος συνεργάτης της εφημερίδας ήταν και ο ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς. Από τις 17 Μαρτίου 1920 υπογράφει με το ψευδώνυμο «Φορτούνιο» τη στήλη «Σκέψεις και κρίσεις». Το ίδιο ψευδώνυμο χρησιμοποιεί και αργότερα στη στήλη «Το ημερολόγιο του Φορτούνιο». Ως πολεμικός απεσταλμένος της «Καθημερινής» κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, θα δημοσιεύσει στην εφημερίδα σειρά κειμένων, τα οποία καταγράφουν με εξαιρετικά παραστατικό τρόπο το κλίμα του μετώπου.
Ανέκδοτα έργα
Σε συνέχειες στην «Καθημερινή» δημοσιεύθηκαν γνωστά διηγήματα, θεατρικά έργα και μυθιστορήματα. Ανάμεσά τους, «Η φάρμα των ζώων» του Τζορτζ Οργουελ, που άρχισε να δημοσιεύεται στις 30 Νοεμβρίου 1947, δύο χρόνια μετά την έκδοσή της. Μερικά από τα μυθιστορήματα που φιλοξενήθηκαν στην εφημερίδα ήταν ανέκδοτα. «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» του Στρατή Μυριβήλη ήταν ένα από αυτά: «ρωμάντζο γραφέν ειδικώς διά την Καθημερινήν» αναφέρεται κατά την έναρξη της δημοσίευσής του (31 Δεκεμβρίου 1931). Ανέκδοτη ήταν και η «Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ» του Αγγελου Τερζάκη.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019