Με φόντο τα περήφανα Λευκά Όρη και το απέραντο γαλάζιο του Λιβυκού πελάγους ξεκίνησε η επανάσταση του 1821 στην Κρήτη.
Από έναν ιερό τόπο την Παναγιά Θυμιανή των Σφακίων, την «Αγία Λαύρα» της Κρήτης, όπως χαρακτηρίστηκε η περιοχή.
Μια εκκλησία που από τον 15ο αιώνα έως και σήμερα στέκει αγέρωχη θυμίζοντας το θάρρος των προγόνων μας, τη λαχτάρα τους για λευτεριά, το ασίγαστο πάθος για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού που επί αιώνες βάραινε το νησί.
Στην Παναγιά την Θυμιανή, οι πρώτοι των πρώτων όλης της Κρήτης αποφάσισαν να «μπουν στη φωτιά» και να μεταλαμπαδεύσουν σε όλο το νησί τη φλόγα της Επανάστασης των Ελλήνων του 1821, βάζοντας και αυτοί, ως όφειλαν, το δικό τους λιθαράκι στον Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας.
Τα Σφακιά αποτελούν πάντα τόπο υπερηφάνειας και οι νεώτεροι τιμούν με ευλάβεια τους αγώνες των προγόνων τους.
Για τα γεγονότα που ακολούθησαν στην Κρήτη, μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης στον Μοριά μίλησε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο πρόεδρος της Ένωσης Σφακιανών Χανίων Ανδρέας Μανουσέλης.
Ξεδιπλώνει στιγμές της ιστορίας με ξεχωριστή σημασία και τονίζει παράλληλα την ανάγκη η Παναγιά Θυμιανή να γίνει τόπος επίσκεψης για μαθητές και σχολεία και σημείο αφήγησης της ιστορίας.
Τα γεγονότα εκείνης της περιόδου
Τη Μεγάλη Πέμπτη 7 Απριλίου του 1821 στα Γλυκά Νερά Σφακίων, οι Σφακιανοί πρόκριτοι συναντιούνται μυστικά και αποφασίζουν να επαναστατήσουν, αλλά και να ειδοποιηθούν όλες οι κεφαλές του νησιού που έχουν ελληνική συνείδηση ώστε να φουντώσει ταυτόχρονα ο αγώνας σε όλη την Κρήτη. Στις 15 Απριλίου του 1821 στο Λουτρό Σφακίων επικυρώνεται η απόφαση για την έναρξη του ξεσηκωμού και συγκαλείται λαϊκή συνέλευση για τις 29 Μαΐου του 1821 στην Παναγιά την Θυμιανή, εκεί όπου από τους ερχόμενους από όλο το νησί αγωνιστές οριστικοποιείται η κήρυξη της Επανάστασης και εκλέγονται οι αρχηγοί του αγώνα.
Ο Αναγνώστης Μανουσέλης για την επαρχία Ρεθύμνου.
Ο Γεώργιος Δεληγιαννάκης στην επαρχία Αμαρίου.
Ο Ανδρέας Φασούλης και ο Μανούσος Βαρδουλές για τα Χανιά.
Ο Κωστόπολος και ο Αναγνώστης Πρωτοπαπαδάκης για τον Αποκόρωνα.
Ο Γεώργιος Δασκαλάκης ή Τσελεπής για τις επαρχίες Κισάμου και Σελίνου.
Ο Ρούσσος Βουρδουμπάς και Γεώργιος Πολωγιωργάκης για την επαρχία Ηρακλείου.
Όπως επισημαίνει ο κ. Μανουσέλης «αποτελούσε υπέρτατη τιμή για τα Σφακιά η απόφαση για την εκλογή των δέκα πρώτων αρχηγών των όπλων, να είναι όλοι Σφακιανοί».
Η καγκελαρία των Σφακίων
Στην Θυμιανή Παναγιά επικυρώνεται η πολιτική αρχή του αγώνα (επαναστατική κυβέρνηση) με την ονομασία «ΚΑΓΚΕΛΑΡΙΑ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΩΝ» ως γενική αρχή της επανάστασης με έδρα το Λουτρό και οικονομική επιτροπή με ονομασία «ΚΟΙΝΟΝ» που είχε την επιμέλεια των πόρων για τον αγώνα και η οποία αποτελούνταν από τους Πρωτόπαπα των Σφακίων Γεώργιο Μοράκη, Χατζή Ιωάννη Πωλιουδάκη, Σήφη Παπαδάκη, Στρατή Βουρδουμπά, Ανδρέα Κριαρά, Αναγνώστη Ψαρουδάκη, ενώ γραμματέας ορίστηκε ο Ηρακλειώτης Δημήτρης Φλαμπουριάρης.
Η σφραγίδα της Καγκελαρίας ήταν εικόνα της Παναγίας που έφερε την επιγραφή «Παναγία του Λουτρού».
Το 1821, η Κρήτη αριθμούσε 120.000 Τούρκους και 140.000 Έλληνες. Οι Τούρκοι διέθεταν 20.000 πολύ καλά οπλισμένους στρατιώτες και οι Έλληνες 1.200 όπλα (οκτακόσια των Σφακιανών και τετρακόσια των Ριζιτών, κατοίκων των χωριών που βρίσκονται στις ρίζες των Λευκών Ορέων. Η Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη, διήρκησε 9 ολόκληρα χρόνια. Η πατρίδα, ευγνωμονούσα αναγνώρισε επίσημα την έναρξη της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη από τη Θυμιανή Παναγία των Σφακίων με το Β.Δ. 93, ΦΕΚ Α΄18/1/1966, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Ορίζομεν ημέραν εορτασμού της επετείου της κηρύξεως εν Κρήτη της Επαναστάσεως του 1821 κατά του Τουρκικού ζυγού την τελευταίαν Κυριακήν του μηνός Μαΐου και τόπον εορτασμού την Μονή Θυμιανής Παναγίας της Επαρχίας Σφακίων».
Διακόσια χρόνια μετά, στις 6 Ιουνίου 2021 στη Θυμιανή Παναγιά θα πραγματοποιηθεί η πρώτη επίσημη εκδήλωση στην Κρήτη για την Επανάσταση του 1821.
ΑΠΕ-ΜΠΕ