Η Λέσχη Φιλελευθέρων ιδρύθηκε πριν από σχεδόν ενενήντα χρόνια – το 1917. Ο Εθνικός Διχασμός είχε τότε φτάσει στο αποκορύφωμά του· και στην Αθηναϊκή Λέσχη, όπου επικρατούσαν οι οπαδοί του βασιλιά Κωνσταντίνου, δεν γίνονταν πια δεκτοί όσοι είχαν ενστερνιστεί τις ιδέες και απόψεις του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το πρόβλημα, με άλλα λόγια, δεν ήταν απλώς πολιτικό μα κάτι βαθύτερο: κοινωνικό. Τα στελέχη του κόμματος των Φιλελευθέρων και οι φίλοι τους δεν είχαν πια χώρο συναναστροφής· ένοιωθαν λοιπόν οιονεί απόβλητοι, όταν εμφανίστηκε ο από μηχανής θεός…
…Ο οποίος δεν ήταν άλλος από τον Ιωάννη Θεολογίτη, από τη Θάσο. Αυτός, πράγματι, δώρησε το κτήριο, χάρη στο οποίο η Λέσχη Φιλελευθέρων απόκτησε ό,τι μπορούσε να θεωρηθεί εκ των ων ουκ άνευ της ύπαρξής της: πολυτελές εντευκτήριο, εφάμιλλο (τότε) εκείνου της Αθηναϊκής Λέσχης. Και βέβαια, αυτός ο κοινωνικός χαρακτήρας, που υπήρξε παράγοντας καθοριστικός στην ίδρυση του νεότευκτου σωματείου, υπήρξε και αιτία προσέλκυσης στους κόλπους της Λέσχης και προσωπικοτήτων η ιδεολογία των οποίων δεν ήταν δυνατό να θεωρηθεί «φιλελεύθερη». Ήταν όμως αυτές οι προσωπικότητες άτομα τα οποία, παρά τις πολιτική τους απόκλιση, δεν είχαν αντίρρηση ως προς την εξέταση και ανάλυση της Σύγχρονης Ιστορίας του τόπου μας με πνεύμα αντικειμενικότητας και καλής πίστης.
Το γεγονός αυτό καθώς και άλλα, συναφή, δείχνει τις προθέσεις των ιδρυτών της Λέσχης Φιλελευθέρων: Να δημιουργηθεί πόλος που θα είχε – κοινωνική – εμβέλεια μεγαλύτερη από το κόμμα. Και αυτό εν πολλοίς επιτεύχθηκε…αν και ο κόσμος, δεδομένου ότι έβλεπε περισσότερο τη Λέσχη, σαφώς ορατή στους κατοίκους και διαβάτες του κέντρου της Αθήνας, παρά τη όχι πάντοτε αισθητή κομματική οργάνωση, άρχισε τελικώς να ταυτίζει τη Λέσχη Φιλελευθέρων με το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Παραδόξως, η ταύτιση αυτή επισφραγίστηκε κατά τη μετά τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου περίοδο, όταν η συνεχής παρουσία στους χώρους της Λέσχης και ενεργός συμμετοχή στις δραστηριότητές της μπορούσε να εξελιχθεί σε προοίμιο κατάληψης έδρας βουλευτικής. Αυτό το κατάλαβε ο Σοφοκλής Βενιζέλος και με την οξυδέρκεια που τον χαρακτήριζε, προκάλεσε τροποποίηση του καταστατικού τέτοια, ώστε το ιστορικό Σωματείο και πάλι την αρχική του αποστολή: συσπείρωση όσων αποδέχονταν τις φιλελεύθερες ιδέες σε επίπεδο μάλλον κοινωνικό παρά πολιτικό/κομματικό. Για να τονιστεί, μάλιστα, αυτή η στροφή, η Λέσχη προσέλαβε και χαρακτήρα μουσείου – χαρακτήρας που σήμερα πια είναι κυρίαρχος. Έτσι, μπήκε στο «σήμα» της η επωνυμία «Μνήμη Ελευθερίου Βενιζέλου» και άρχισε η συλλογή κειμηλίων σχετικών με τη ζωή και τη δράση του Μεγάλου Πολιτικού.
Η στροφή αυτή ολοκληρώθηκε κατά τη δεκαετία του 1970, όταν, λόγω της επιβολής στρατιωτικού καθεστώτος στον τόπο μας, αναγκαστικώς είχε επέλθει διακοπή κάθε είδους πολιτικής δραστηριότητας. Τότε συγκροτήθηκε και η σπουδαία βιβλιοθήκη της Λέσχης, στην οποία περιλαμβάνονται όλα σχεδόν τα έντυπα, είτε στα ελληνικά είτε σε άλλες, μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες, που αφορούν τη Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική και Διπλωματική Ιστορία. Παράλληλα, σχηματίστηκε και αρχείο τύπου, με σώματα εφημερίδων μα και αποκόμματα, το οποίο επίσης αποτελεί ‘εργαλείο’ έρευνας από τα λίγα στην Ελλάδα.
Σήμερα, αρχές του 21ου αιώνα, το κοινωνικό χάσμα από το οποίο ‘ξεπήδησε’, στα 1917, η Λέσχη Φιλελευθέρων έχει πια όχι μόνο κλείσει αλλά και ξεχαστεί. Η Λέσχη όμως υπάρχει – όχι βέβαια για να διαιωνίζει τη μνήμη του Εθνικού Διχασμού, μα για κάτι άλλο, ιδιαιτέρως σημαντικό: καθοριστικώς να συντελεί, χάρη στη δυνατότητα νηφάλιας ιστορικής έρευνας που σε όλους προσφέρει, στην αποτροπή επανεμφάνισης παρόμοιων φαινομένων στην πατρίδα μας.
Κείμενο: Ίδρυμα Ιστορίας του Ελευθερίου Βενιζέλου
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019