Το Ολοκαύτωμα του Κέδρους, επίσης γνωστό ως το Ολοκαύτωμα του Αμαρίου, ήταν η μαζική δολοφονία των πολιτών εννέα χωριών στη κοιλάδα του Αμαρίου στο νησί της Κρήτης κατά τη διάρκεια της κατοχής του νησιού από τις δυνάμεις του Άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σφαγή ήταν μια επιχείρηση αντιποίνων από τις ναζιστικές γερμανικές δυνάμεις.
Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στις 22 Αυγούστου 1944 από μονάδες του Πεζικού της Βέρμαχτ και τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν οι καταστροφές των περισσότερων χωριών, λεηλασίες, σφαγές ζώων και καταστροφή συγκομιδών. Ο αριθμός των θυμάτων ανήλθε σε 164. Η όλη επιχείρηση πραγματοποιήθηκε υπό τις διαταγές του Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ , διοικητή της φρουράς της Κρήτης, για να εκφοβίσει τον πληθυσμό και να αποτρέψει τους ντόπιους αντάρτες να επιτεθούν στις δυνάμεις κατοχής κατά την επικείμενη υποχώρηση τους από τα Χανιά.
Η λεκάνη του Αμαρίου βρίσκεται ανάμεσα στο Ψηλορείτη στα ανατολικά και στο όρος Κέδρος στα δυτικά.
Η κοιλάδα βρίσκεται μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα και είχε δεχτεί ελάχιστη προσοχή από τις γερμανικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της κατοχής. Παρείχε καταφύγιο σε αρκετούς στρατιωτικούς της Κοινοπολιτείας που εξακολουθούσαν να κρύβονται στο νησί. Πολλοί άλλοι είχαν διασχίσει την κοιλάδα κατευθυνόμενοι προς τη νότια ακτή κατά τη διάρκεια εκκένωσης των Συμμαχικών δυνάμεων στην Αίγυπτο. Αργότερα, οι κάτοικοι πρόσφεραν φαγητό στους αντάρτες και βοήθησαν στη μεταφορά προμηθειών και εξοπλισμού. Το Αμάρι έγινε σημαντικό κέντρο της κρητικής αντίστασης.
Η υποστήριξη των ντόπιων, σε συνδυασμό με την ομορφιά της περιοχής, οδήγησε τους Βρετανούς των Επιχειρήσεων Ειδικών Αποστολών (SOE) που στη συνέχεια υπηρέτησαν στην Κρήτη να δώσουν το ψευδώνυμο Lotus Land για την κοιλάδα του του Αμαρίου. Οι Tom Dunbabin, ο Xan Fielding και ο Patrick Leigh Fermor χρησιμοποίησαν διάφορα κρησφύγετα στις κοντινές πλαγιές. Επιπλέον, οι απαγωγείς του Στρατηγού Κράιπε είχαν μείνει σε μια στάνη στο Αμάρι για μερικές νύχτες κατά τη διάρκεια της πορείας τους προς το νότο.
Τη στιγμή της επιχείρησης Κέδρος, ήταν σαφές ότι η Γερμανία θα έχανε τον πόλεμο. Στα τέλη του καλοκαιριού 1944, οι δυνάμεις κατοχής είχαν αρχίσει να σχεδιάζουν την απόσυρσή τους στα Χανιά, όπου έμειναν μέχρι τη συνθηκολόγησή τους στις 9 Μαΐου 1945.
Η σφαγή
Την αυγή στις 22 Αυγούστου, αρκετά τάγματα του γερμανικού πεζικού (πιθανώς ανήκαν στο 16ο Σύνταγμα της 91ης Μεραρχίας Πεζικού της Βέρμαχτ) έφτασαν στην κοιλάδα του Αμαρίου. Κατάφεραν να περιβάλλουν τα χωριά που ευθυγραμμίζονταν στη δυτική πλευρά της κοιλάδας χωρίς να τους προσέξουν οι κάτοικοι. Αυτά τα χωριά ονομάζονται συλλογικά ως τα χωριά Κέδρος, δηλαδή (Γερακάρι, Γουργούθοι, Καρδάκι, Βρύσες, Σμιλές, Δρυγιές, Άνω Μέρος, και Χορδάκι). Το κοντινό χωριό Κρύα Βρύση (Κρύα Βρύση) επίσης περικυκλώθηκε. Σε όλα τα χωριά, οι γερμανικές επιδρομές ακολούθησαν περίπου το ίδιο μοτίβο.
Οι Γερμανοί συγκέντρωναν τους ντόπιους και αυτοί που θα εκτελούνταν χωρίζονταν από τους υπόλοιπους. Οι γυναίκες διατάσσονταν να επιστρέψουν στα σπίτια τους και να συλλέγουν τα τιμαλφή τους, με την δικαιολογία ότι θα πήγαιναν σε ένα μακρύ ταξίδι. Αυτό ήταν ένα τέχνασμα για να διευκολύνονταν οι λεηλασίες που θα ακολουθούσαν. Οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι απομακρύνονταν από τα σπίτια τους, ενώ οι άντρες που δεν είχαν εκτελεστεί ,αναγκάστηκαν να βαδίσουν προς το Ρέθυμνο όπου κρατούνταν στο φρούριο Φορτέτζα για μερικές εβδομάδες. Μετά την αναχώρησή τους, ομάδες πυροδότησης ξεκινούσαν τις εκτελέσεις σε ομάδες. Όταν τελείωναν, τα πτώματα περιλούζονταν με βενζίνη και πυρπολούνταν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν σε ένα σπίτι του χωριού το οποίο στη συνέχεια ανατινάχθηκε με δυναμίτη, όπως στο Γερακάρι, στις Βρύσες και στον Άνω Μέρος.
Τις μέρες μετά τους πυροβολισμούς, τα σπίτια του χωριού λεηλατήθηκαν και στη συνέχεια κάηκαν ή ανατινάχθηκαν, όπως στην Κάνδανο τρία χρόνια νωρίτερα. Τα κλεμμένα αντικείμενα τα συνέλεγαν στο χώρο της Σχολής ασωμάτων και τα μετέφεραν με φορτηγά στο Ρέθυμνο. Οι συγκομιδές και τα ζώα κατασχέθηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα. Οι τοπικές αντιστασιακές ομάδες δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο από το να παρακολουθούν τις σφαγές. Ο Γιώργος Ψυχοδάκης αναφέρει στο βιβλίο του ότι, από το κρησφύγετο του στην Ίδα, μπορούσε να δει τον καπνό που υπήρχε πάνω από τα χωριά για περισσότερο από μία εβδομάδα.
Επακόλουθα
Πολλές μαρτυρίες για την καταστροφή των χωριών υιοθετούν την επίσημη γερμανική εκδοχή και προσπαθούν να αποδώσουν την ευθύνη της καταστροφής στους κατοίκους που παρείχαν καταφύγιο στους απαγωγείς του Κράιπε. Αυτό αμφισβητείται από ορισμένους ιστορικούς, καθώς η απαγωγή είχε πραγματοποιηθεί σχεδόν τέσσερις μήνες νωρίτερα στις 26 Απριλίου 1944, και η συνήθης γερμανική πρακτική ήταν να εφαρμόζονται άμεσα αντίποινα. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι οι Γερμανοί κατέστρεψαν τον Κέδρο για να τρομοκρατήσουν τον τοπικό πληθυσμό και να μειώσουν τον κίνδυνο επίθεσης κατά την επικείμενη υποχώρηση τους, η οποία τελικά άρχισε στις αρχές Οκτωβρίου. Σύμφωνα με τα λόγια του Beevor, «η επιχείρηση Αμάρι ήταν ουσιαστικά μια εκστρατεία προληπτικής τρομοκρατίας λίγο πριν αποσυρθούν οι γερμανικές δυνάμεις δυτικά του Ηρακλείου.
Την αυγή της 11ης Σεπτεμβρίου 1944 , μια τοπική διμοιρία του ΕΛΑΣ περικύκλωσε την Σχολή ασωμάτων και κατέλαβε τη φρουρά του γερμανικού φυλακίου που υπήρχε εκεί. Αργότερα το ίδιο πρωί, δύο φορτηγά που μετέφεραν γερμανικά στρατεύματα που στάλθηκαν από το Ρέθυμνο, έστησαν ενέδρα στην κορυφογραμμή κοντά στο χωριό Αγ. Απόστολοι. Η μάχη που ακολούθησε έγινε γνωστή ως η Μάχη των Ποταμών και συνεχίστηκε την επόμενη μέρα καθώς έφτασαν γερμανικές ενισχύσεις. Η «Μάχη των Ποταμών» τελείωσε με τη νίκη του ΕΛΑΣ. 20 έως 30 Γερμανοί σκοτώθηκαν και άλλοι συνελήφθησαν ζωντανοί.
Ο στρατηγός Μύλλερ συνελήφθη από τον Κόκκινο Στρατό στην Ανατολική Πρωσία και αργότερα εκδόθηκε στην Ελλάδα. Δικάστηκε στην Αθήνα μαζί με τον Μπρούνο Μπρόιερ,διοικητή του «Οχυρού της Κρήτης» μεταξύ των ετών 1942–44, για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στο νησί. Και οι δύο κρίθηκαν ένοχοι, καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 9 Δεκεμβρίου 1946, και εκτελέστηκαν στο απόσπασμα στις 20 Μαΐου 1947.
Κανένας άλλος δεν προσήλθε στη δικαιοσύνη και καμία αποζημίωση δεν καταβλήθηκε στους επιζώντες .Το χωριό Χαμόγελα δεν ξαναχτίστηκε ποτέ. Η επέτειος της καταστροφής των χωριών του Κέδρους εορτάζεται με εκδηλώσεις που γίνονται κάθε χρόνο σε διαφορετικό χωριό.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019