Τον Ιούλιο του 1964, είδε για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας το διαβόητο “Σχέδιο Άτσεσον” που, ούτε λίγο ούτε πολύ, υποτίθεται ότι προέβλεπε την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ας δούμε, περί τίνος επρόκειτο.
To σχέδιο Άτσεσον ήταν πρόταση λύσης του Κυπριακού από τον Αμερικανό διπλωμάτη Ντιν Ατσεσον (Dean Acheson), η οποία προτάθηκε το 1964.
Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες είχε ανακηρυχθεί η Κύπρος σε ανεξάρτητο κράτος, είχαν καταρρεύσει τον Δεκέμβριο του 1963, με την πρόταση για τροποποίηση των 13 σημείων του Μακαρίου. Με τα 13 σημεία, ο Μακάριος προσπαθούσε να καταργήσει τον δικοινοτικό χαρακτήρα του Κράτους, ο οποίος σύμφωνα με την ελληνοκυπριακή πλευρά ήταν άδικος.
Ο Μακάριος υποστήριζε πως υπέγραψε τις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου υπό καθεστώς εκβιασμού, όταν η Κύπρος ήταν αποικία. Το κύριο επιχείρημα του για την τροποποίηση των 13 σημείων ήταν πως το Σύνταγμα ήταν δυσλειτουργικό, κυρίως γιατί το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) της μειοψηφίας (Τουρκοκυπρίων) αναιρούσε το δικαίωμα της πλειοψηφίας (Ελληνοκυπρίων) να κυβερνά.
Αποτέλεσμα της πρόθεσης του Μακαρίου για μετατροπή της Κύπρου από δικοινοτικό σε αμιγώς Ελληνικό, ήταν η αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από τις δομές του Κράτους και ο εγκλεισμός τους σε θύλακες.
Ακολούθησε η όξυνση της διακοινοτικής βίας, γνωστή ως Ματωμένα Χριστούγεννα, η αποστολή από τον ΟΗΕ ειρηνευτικής δύναμης και ο βομβαρδισμός της Τυλληρίας από την Τούρκικη αεροπορία. Έκτοτε, η απειλή της τούρκικης εισβολής στην Κύπρο ήταν άμεση, όπως και η διατάραξη των σχέσεων Ελλάδας- Τουρκίας, δυο μέλη του ΝΑΤΟ, μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου.
Στην Ελλάδα από τον Φεβρουάριο του 1964 κυβερνούσε ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος είχε καταδικάσει τις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου το 1959 στην Ελληνική Βουλή. Οι ΗΠΑ επιθυμούσαν να τεθεί η Κύπρος υπό τον έλεγχο δύο κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα να εξαλειφθεί μια εστία διαμάχης μεταξύ συμμάχων στην ανατολική Μεσόγειο.
Στη Γενεύη στις 6 Ιουλίου 1965 ξεκίνησαν συνομιλίες για το Κυπριακό με τον Ντιν Άτσεσον, τον Φιλανδό διαμεσολαβητή του ΟΗΕ Έρικ Τουομιόγια. Ελλάδα και Τουρκία ήταν παρόντες με έμπειρους διαπραγματευτές ενώ η Βρετανία είχε ρόλο παρατηρητή. Ο Μακάριος είχε μπλοκάρει τις συνομιλίες για λόγους αρχής- δεν ήθελε ξένοι να έχουν δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με το μέλλον ενός ανεξάρτητου κράτους και μέλους του ΟΗΕ.
Ο Ατσεσον είχε την πεποίθηση πως τα προβλήματα του νησιού μπορούσαν να λυθούν με κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και διπλή ένωση. Είχε καταφέρει να πείσει στην αρχή των διαπραγματεύσεων την τούρκικη αντιπροσωπεία να δεχτεί τη διχοτόμηση και τη διπλή ένωση, με αντάλλαγμα μια μεγάλη στρατιωτική βάση.
Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, η Τουρκία επέμενε σε διχοτόμηση του νησιού και διπλή ένωση. Ηθελε στρατιωτική βάση, το 20% του εδάφους και να μπορεί η τουρκοκυπριακή κοινότητα να λειτουργεί απρόσκοπτα, αλλιώς θα υπήρχε στρατιωτική παρέμβαση.
Ο Άτσεσον έκανε περίληψη των προτάσεων, και τις παρέδωσε στην Αθήνα και Άγκυρα. Ο Άτσεσον πρότεινε αρχικά, τον Ιούνη του 1964 την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και για αντάλλαγμα την εκχώρηση της Καρπασίας αενάως υπό πλήρη κυριαρχί. Οι Τουρκοκύπριοι που δεν θα μετέβαιναν στην τουρκική ζώνη θα αποκτούσαν εκτεταμένη αυτοδιοίκηση σε καντόνια εντός της ελληνικής ζώνης. Ένα από αυτά τα καντόνια θα ξεκινούσε από τη βόρεια Λευκωσία και θα κατέληγε στην Κερύνεια. Οι τουρκοκύπριοι θα είχαν το δικό τους φορολογικό σύστημα, υπηρεσίες, τζαμιά, εκπαίδευση και αστυνομία.
Ήταν μια λύση που προσέγγιζε περισσότερο στην έννοια της διπλής ένωσης, δηλαδή της διανομής του νησιού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Επιπλέον, για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, θα δινόταν στην Τουρκία ένα μεγάλο νησί, όπως ή Ρόδος, ή τρία μικρότερα, ένα από τα οποία ήταν το Καστελόριζο.
Η ελληνική πλευρά πάντως είχε ξεκαθαρίσει πως αποδεχόταν την παραχώρηση μόνο του Καστελόριζου, ενώ οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις έπρεπε να εγκατασταθούν σε βρετανικές βάσεις Πάντως, εξ αιτίας του τρόπου με τον οποίο ο Άτσεσον έκανε τη διαπραγμάτευση, επίσημο έγγραφο για τις πρόνοιες του πρώτου σχεδίου Άτσεσον, δεν υπάρχει.
Στις 20 Ιουλίου, ο Άτσεσον είχε συνομιλία με τους Τούρκους αντιπρόσωπους. Ζήτησαν 21% του εδάφους. Η Ελλάδα, στις 21 Ιουλίου φαινόταν να δέχεται τις προτάσεις. Στις 22 Ιουλίου, ο Φιλανδός διαμεσολαβητής ενημέρωσε τον Άτσεσον πως οι Ελληνοκύπριοι δεν θα δέχονται τις τουρκικές βάσεις σε έδαφος το οποίο να ανήκει κυριαρχικά στην Τουρκία και αντιπρότειναν να σταθμεύουν Τούρκοι στρατιώτες στις αγγλικές βάσεις- κάτι το οποίο απέρριψαν οι Τούρκοι, και τις επόμενες ημέρες αύξησαν τις απαιτήσεις τους.
Στις 27 Ιουλίου ο Μακάριος μετέβη στην Αθήνα και συμφώνησε με την Ελληνική κυβέρνηση πως η λύση του Άτσεσον οδηγεί στη διχοτόμηση, έπρεπε να απορριφθεί. Στις 30 Ιουλίου η τούρκικη αντιπροσωπία απέρριψε την πρόταση για μισθωμένη βάση και την ίδια στιγμή, στην Αθήνα, ο Μακάριος έλεγε στον Τύπο πως απέρριψε το σχέδιο Άτσεσον, κάτι το οποίο ο ενόχλησε τον Αμερικανό πρόεδρο Τζόνσον, στον οποίο ο Γ. Παπανδρέου απολογήθηκε. Έκτοτε, η ελληνική κυβέρνηση, οι δεξιοί συνωμότες στην Κύπρο όπως Νίκος Σαμψών και Τάσος Παπαδόπουλος, θα είχαν κοινό στόχο για να απομακρύνουν τον Μακάριο, ενώ οι ΗΠΑ δεν είχαν ένσταση. Η Τουρκία επίσης θεωρούσε τον Μακάριο ως πρόβλημα στη λύση του Κυπριακού.
Εν τω μεταξύ, η ΕΣΣΔ, θορυβημένη από την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Κυπριακό προειδοποίησε ότι είχε υποχρέωση να βοηθήσει τον απελευθερωτικό αγώνα κατά των αποικιοκρατών. Κάλεσε την απόσυρση των στρατευμάτων της Αγγλίας από το νησί και πως έπρεπε να αφεθούν οι Κύπριοι να αποφασίζουν για την τύχη τους. Ο Μακάριος δέχτηκε με ικανοποίηση την εμπλοκή των σοβιετικών, γιατί προϊδέαζε για την έγκριση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης από τον ΟΗΕ.
Παράλληλα όμως, αύξησε την ανησυχία των Αμερικανών για τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» που θεωρούσαν ότι συνιστούσε ο Μακάριος.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, στην Κύπρο, οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις αναπτύχθηκαν γύρω από το χωριό-θύλακα των Τουρκοκυπρίων Κόκκινα. Παρότι ο Μακάριος διαβεβαίωσε τον ΟΗΕ πως δεν θα υπήρχε επιθετική ενέργεια κατά του χωριού- απλώς ήθελαν να διακόψουν τον ανεφοδιασμό σε όπλα- στις 6 Αυγούστου, αφού ο πρώτος γύρος των συνομιλιών κατέρρευσε μετά την άρνηση της Τουρκίας, η Εθνική Φρουρά επιτέθηκε στον θύλακο.
Η απόφαση αυτή πάρθηκε από κοινού μεταξύ Γρίβα και Μακαρίου χωρίς να ερωτηθεί η Ελληνική Κυβέρνηση. Για τρεις συνεχόμενες ημέρες οι ελληνοκυπριακές δυνάμεις προχωρούσαν καταφέρνοντας μεγάλες απώλειες στις τουρκοκυπριακές θέσεις.
Στις 8 του Αυγούστου, όμως, η Τουρκία ανέλαβε αεροπορική δράση, και 64 συνολικά τούρκικα αεροπλάνα βομβάρδισαν ανηλεώς τις ελληνικές θέσεις, χρησιμοποιώντας ακόμη και εμπρηστικές βόμβες. Ένας γιατρός δήλωσε πως αντιμετώπισε 40 ασθενείς με εγκαύματα οι οποίοι πέθαναν, συνολικά είχε δει 300 τραυματίες ενώ το νοσοκομείο κτυπήθηκε από μια βόμβα που κτύπησε παρακείμενο τεθωρακισμένο. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, 55 Ελληνοκύπριοι έχασαν τη ζωή τους
Την επόμενη μέρα, ο Μακάριος προειδοποίησε την Τουρκία πως αν συνεχίσει, θα υπήρχαν αντίποινα σε κάθε τουρκοκυπριακό χωριό στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού και έκανε έκκληση στους σοβιετικούς για βοήθεια. Ωστόσο μετά από συνομιλία με τον Αμερικάνο πρέσβη, αποφάσισε να μην συνεχίσει.
Την επόμενη μέρα, τούρκικες στρατιωτικές φάλαγγες κατευθύνθηκαν προς τα σύνορα με την ΕΣΣΔ ενώ στον ΟΗΕ με πρωτοβουλία των Άγγλων και Αμερικανών, το Συμβούλιο ασφαλείας πέρασε ψήφισμα για άμεση κατάπαυση του πυρός.
Δεύτερος γύρος προτάσεων Άτσεσον προέκυψε μετά τις μάχες στην Τυλληρία. Η βασική τους διαφορά είναι πως οι προτάσεις δεν ήταν προϊόν διαπραγμάτευσης, αλλά πρόταση «take it or leave it». Βασική πρόνοια ήταν η ένωση του νησιού με την Ελλάδα, η οποία θα πραγματοποιείται μετά από την εκδήλωση πραξικοπήματος και ανατροπής του Μακαρίου. Ο Τουομιόγια υπέστη εγκεφαλικό, και νέος διαμεσολαβητής του ΟΗΕ διορίστηκε ο Galo Plaza.
O Παπανδρέου στην Αθήνα κατέστρωσε σχέδιο πραξικοπήματος, ανατροπής του Μακαρίου, ένωσης της Ελλάδας με την Κύπρο, αλλά χωρίς να μπορεί να γνωρίζει τις αντιδράσεις της Τουρκίας, τα σχέδια αυτά αναβλήθηκαν.
Στις 20 Αυγούστου ο Αμερικανός πολιτικός παρουσίασε ξανά το σχέδιο με αλλαγές με στόχο την ενισχύσει την τάση της Αθήνας προς συμβιβασμό. Προέβλεπε την παραχώρηση βάσης ίσης με το 5% του εδάφους της Κύπρου στην Τουρκία, αυτή τη φορά υπό καθεστώς εκμίσθωσης για 50 έτη και με τα δικαιώματα αυτοδιοίκησης των Τουρκοκυπρίων μειωμένα. Εν τω μεταξύ πίεζε τον Παπανδρέου να διατάξει πραξικόπημα στην Κύπρο, ώστε ο νέος Πρόεδρος να αποδεχτεί το σχέδιο Άτσεσον και την Ένωση με την Ελλάδα. Όταν κατάφεραν οι Αμερικανοί να πάρουν το πράσινο φως για τους σχεδιασμούς τους από την Ελλάδα, η Τουρκία τους ανακοίνωσε πως κάθε σχέδιο με εκμίσθωση βάσης- και όχι κυριαρχίας- δεν θα γινόταν δεκτό από την Τουρκική πλευρά.
Υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για το σχέδιο Άτσεσον. Σύμφωνα με τον Ι. Ν. Σωσσίδη, τότε διευθυντή του διπλωματικού γραφείου του Έλληνα Πρωθυπουργού, ο Μακάριος απέτρεψε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Σύμφωνα με τον δρ Πάτροκλο Σταύρου, ο οποίος υπήρξε παρά τω προέδρο από το 1961-93, τα σχέδια «Ατσεσον» δεν ήταν ενωτικά. Ο δε Μακάριος δεν απέρριψε την Ένωση αλλά το διχοτομικό Σχέδιο Άτσεσον.
Βικιπαίδεια
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019