Η ελευθερία του τύπου και οι Δικαστές του Στρασβούργου

Τις τελευταίες ημέρες έχει προκύψει ένα μείζον νομικοπολιτικό ζήτημα που αφορά ευθέως στο δημοκρατικό μας πολίτευμα και στις συνταγματικές και έννομες πρόνοιες του περιγράμματος του κράτους δικαίου της ελληνικής δημοκρατίας, όσον αφορά στα έννομα αγαθά της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του τύπου, δηλαδή του λειτουργήματος του δημοσιογράφου.

 

• Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΟΛΙΣ ΤΟ 2021

Το παρόν κείμενο επιδιώκει να αναδείξει ένα ζήτημα, το οποίο δεν έχει γίνει ευρέως γνωστό. Αφορά στην πρόσφατη καταδίκη της Ελλάδας την 11^η Μαρτίου του 2021.

Στην υπόθεση αυτή το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου (καθ’ ημάς Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου=ΕΔΔΑ) καταδίκασε την Ελλάδα. (1).

Οι Δικαστές του Στρασβούργου, δικαίωσαν την ελευθερία του τύπου να ασκεί κριτική και να προβαίνει σε χαρακτηρισμούς σε πολιτικά πρόσωπα, όταν υπερασπίζεται και προβάλλει συγκεκριμένα γεγονότα.

 

• Ο ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΔΔΑ

Ο γράφων σε σύγγραμμά του(2) αναφέρεται ήδη σε ιστορικές αποφάσεις που αφορούν στις υποθέσεις: Case of Lingens v. Austria (9-7-1986) και Case of Oberschlick v. Austria(1-7-1997).

Οι υποθέσεις αυτές είναι χαρακτηριστικές, καθόσον έχουν ως εξής:

Στην πρώτη περίπτωση ο δημοσιογράφος P.Lingens, αρχισυντάκτης του περιοδικού «Profil»δημοσίευσε στο περιοδικό του το 1975 άρθρο κατά του (τότε) προσφάτως εκλεγέντος με αυτοδύναμη μάλιστα πλειοψηφία(!) Καγκελαρίου B.Kreisky. Η αρθρογραφία περιελάμβανε σοβαρές καταφορές κατά του Καγκελαρίου υιοθετώντας σχετικές πληροφορίες του S.Wiesenthal, Προέδρου του «Κέντρου Εβραϊκής Τεκμηρίωσης».

Το ζήτημα που ανεδείκνυε η επίδικη αρθρογραφία ήταν ότι ο Καγκελάριος προστάτευε φασίστες και ναζί πολιτικούς, που ήταν παλαιά μέλη των SS και στιγμάτιζε την πολιτική του Kreisky προσωπικώς ως «ανήθικη» και «αναξιοπρεπή». Τον χαρακτήριζε μάλιστα ως «χείριστο οπουρτουνιστή».

Ο Kreisky προσέφυγε στα Δικαστήρια της Αυστρίας και πέτυχε την καταδίκη του δημοσιογράφου. Ο δημοσιογράφος, όμως, ζήτησε δικαστική προστασία στο ΕΔΔΑ. Το Δικαστήριο δέχτηκε την προσφυγή του.

Το αυτό συνέβη, επίσης, στην Αυστρία και στην περίπτωση του δημοσιογράφου Oberschlick, ο οποίος αποκάλεσε σημαντικό πολιτικό της χώρας του «ηλίθιο». Η φόρτιση, όμως, του χαρακτηρισμού αυτού προήλθε από προηγούμενες δηλώσεις του πολιτικού αυτού. Και αυτός ο δημοσιογράφος κατέφυγε στο ΕΔΔΑ. Το Δικαστήριο δέχθηκε την προσφυγή του.

 

• ΟΙ ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η Ελληνική Δημοκρατία δεν είναι πρώτη φορά που καταδικάζεται στο ΕΔΔΑ, διότι Έλληνες δημοσιογράφοι δεν έτυχαν της επιβαλλόμενης δικαστικής προστασίας από τα εσωτερικά Δικαστήρια. Υπάρχουν δε ήδη δύο πρόσφατες αποφάσεις, που αφορούν στην Ελλάδα. Ενταύθα γίνεται αναφορά στις υποθέσεις «Δανίκα-Καψή» και «Κουτσολιόντου-Μπαλάσκα».

Παλαιότερη υπόθεση είναι η «Karelis v. Greece»(3). Το πολύ κρίσιμο είναι δε ότι η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ως προς την ελευθερία του τύπου. Το ΕΔΔΑ κατατάσσει την Ελλάδα στην έβδομη θέση ανάμεσα στα 47 μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και στην τρίτη ανάμεσα στα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ. Απλώς μας «ξεπερνούν» η Ουγγαρία και η Ρουμανία!

 

• ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΤΟΥ ΕΔΔΑ

Με αντικείμενο την πρόσφατη  καταδίκη της Ελλάδας ,το ΕΔΔΑ μεταξύ των άλλων, προέβη σε κρίσιμες παραδοχές, όπως καταγράφονται στην παράγραφο 48.

Με τις παραδοχές του το ΕΔΔΑ διαστέλλει τον «απλό ιδιώτη» από το «πολιτικό πρόσωπο» και επισημαίνει ότι ο πολιτικός με τρόπο αναπόφευκτο εκτίθεται σε ιδιαίτερο έλεγχο των πράξεων του τόσο από τους δημοσιογράφους όσο και από τους πολίτες και συνεπώς πρέπει να είναι περισσότερο ανεκτικός. Επεκτείνεται δε ευρύτερα και η έννοια του δημοσίου προσώπου, όπου μπορούν να εντάσσονται -κατά τη γνώμη του γράφοντος- π.χ. διπλωμάτες καριέρας, ανώτατοι αξιωματικοί, ακαδημαϊκοί κ.λπ. Το ΕΔΔΑ δηλαδή εν προκειμένω αποδίδει κατ’ αρχήν στο δημόσιο πρόσωπο την ανάγκη της μετριοπάθειας. Φυσικά η μετριοπάθεια αυτή δεν μπορεί να είναι ασύνορη. 

 

• ΚΑΙ Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΉ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ ΤΟΥ ΘΙΓΌΜΕΝΟΥ;

 

Στο πλαίσιο της έννομης τάξης κανένα πρόσωπο δεν μπορεί να είναι απροστάτευτο. Για το λόγο αυτό, το ΕΔΔΑ με την προαναφερόμενη καταδικαστική κατά της Ελλάδας απόφασή του δέχθηκε ότι: 

«Το Δικαστήριο θα πρέπει επιπλέον να εξακριβώσει εάν οι εθνικές αρχές κατάφεραν να εξισορροπήσουν δίκαια μεταξύ, αφενός της προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 10 της Σύμβασης και, αφετέρου, του δικαιώματος της υπόληψης των εν λόγω προσώπων, που ως στοιχείο της ιδιωτικής ζωής, προστατεύεται από το άρθρο 8 της Σύμβασης (Chauvy και άλλοι κατά Γαλλίας, No 64915/01, παρ. 70 στο τέλος, CEDH 2004 -VI)».

Το ΕΔΔΑ, συνεπώς, στο πλαίσιο του μέτρου επιδιώκει να ιδρύσει μία ισορροπία εννόμων αγαθών ανάμεσα στο άρθρο 8 (του ιδιωτικού βίου και της προστασίας της προσωπικότητας) και στο άρθρο 10 (της ελευθερίας έκφρασης και γνώμης, μετάδοσης και λήψης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς επέμβαση δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων). Αυτή η ισορροπία εξασφαλίζεται μέσα από τη δογματική της Αρχής της Αναλογικότητας.

 

• Ο ΠΥΡΗΝΑΣ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ

Οι πρόνοιες του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), στο πλαίσιο της προστασίας της προσωπικότητας – όταν, δηλαδή πρόσωπο θεωρεί ότι θίγεται – δεν επιτρέπουν επέμβαση Δημόσιας Αρχής. 

Η επέμβαση, δηλαδή, στην περίπτωση αυτή, όπου αντί του προσώπου την υπεράσπισή του αναλαμβάνει Δημόσια Αρχή, αυτή η διαδικασία ως πρωτοβουλία, παραβιάζει το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ.

Με τούτο ως δεδομένο και ως έννομη προϋπόθεση, το κριτήριο αφορά: εάν από δημοσιεύματα έντυπου ή ηλεκτρονικού τύπου υπάρχουν χαρακτηρισμοί που δεν προϋποθέτουν γεγονότα και θίγονται έννομα αγαθά της προστασίας της προσωπικότητας. Τότε εγείρεται αναποφεύκτως η ανάγκη της δικαστικής προστασίας του θιγόμενου. Η ύπαρξη συνεπώς «γεγονότος» που αποδεικνύει κατάσταση πραγμάτων, όχι απλώς επιβάλλει τη διάδοση του γεγονότος, αλλά επιτρέπει και τον χαρακτηρισμό, στο πλαίσιο ασφαλώς τόσο του μέτρου όσο και της ελευθερίας έκφρασης και γνώμης.

Ειδικότερα επ’ αυτού και κατά το μέρος που αφορά στην ελληνική έννομη τάξη, υπάρχουν πρόνοιες, όπως είναι συγκριμένα η διάταξη του άρθρου μόνου παρ. 1 του Ν.1178/1981 «περί αστικής ευθύνης του τύπου και άλλων κοινών διατάξεων», όπως τροποποιήθηκε με το Ν.2243/1994.

Στην περίπτωση αυτή το θιγόμενο πρόσωπο ακολουθεί μία «συγκεκριμένη διαδικασία» για τη δικαίωσή του, προκειμένου να υπερασπιστεί την τιμή και την υπόληψή του από χαρακτηρισμούς δημοσιογράφου του έντυπου ή ηλεκτρονικού τύπου που δεν αφορούν γεγονότα. Το δικαιολογημένο αυτό ενδιαφέρον αφορά υποχρέωση και πρωτοβουλία του ατόμου (και όχι Δημόσιας Αρχής) να προσφύγει σε δικαστική προστασία για την υπεράσπιση της προσωπικότητας του.

Τα προαναφερόμενα αφορούν πρωτίστως σε νομικό επίπεδο. Θα πρέπει, όμως, να επικαιροποιηθούν και πολιτικά. Πρέπει όλοι να αγωνιστούμε και στο πολιτικό επίπεδο για την ελευθερία του τύπου, ως υπέρτατο έννομο αγαθό του δημοκρατικού μας πολιτεύματος!

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

(1) Η Σύνθεση του Δικαστηρίου αποτελείτο από τους: Ksenija Turkovic, Πρόεδρο και μέλη ήταν οι Krzysztof Wojtyczek, Λίνος Αλέξανδρος Σισιλιάνος, Alena Polackova, ErikWennerstrom, Raffaele Sabato και Lorraine Schembri Orland.

(2) βλ. Πέτρος Μηλιαράκης, Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, εκδόσεις Π.Ν.Σάκκουλας, 2000, σελ. 24-25 και 59-60.

(3) Ειδικότερη αναφορά γίνεται στην υπόθεση αυτή, όπου ο τύπος κρίθηκε και ως περιουσιακό στοιχείο, το οποίο δεν λειτουργεί υπό καθεστώς λογοκρισίας. Η υπόθεση αυτή είναι από τις πρώτες που δίκασε το ΕΔΔΑ, αναφορικώς με το ζήτημα της ελευθερίας του τύπου σε καθεστώς δικτατορίας. Χειριστής της υπόθεσης ήταν ο γράφων.

(4) Προς την κατεύθυνση αυτή, βεβαίως, συλλειτουργούν και οι διατάξεις των άρθρων 914 ΑΚ, 919 ΑΚ και 920 ΑΚ, βλ. άλλωστε Άρειος Πάγος: αντί πολλών 292/2020 και 848/2019.

 

(*) Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).