Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες, εκ Μελάμπων Ρεθύμνης

Είχα την τύχη και την ευλογία, να γεννηθώ στην πεζούλα μιας υπόγειας κουζίνας (κατώϊ), λίγο πριν πατήσει τα κρητικά χώματα η μπότα της Γερμανοκατοχής, σε απόσταση μικρότερη των 10 μέτρων, από τον πρώτο Ιερό Ναό των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, που βρίσκεται στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου. Πολλές διηγήσεις διατηρούνται στη μνήμη μου από τον πατέρα μου που γεννήθηκε το έτος  1895 και την μητέρα μου που γεννήθηκε το έτος 1907, που συχνά μου έλεγε «Εμάς παιδί μου οι Αγίοι ήτανε καλά συγγενείς μας» και μου ανέφερε το όνομα του νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ. Μα και πολλοί άλλοι  συγχωριανοί μου γνωρίζανε τη σχέση των Αγίων με το χωριό μας και τους λόγους ανέγερσης του ιερού ναού, μαρτυρίες που έχω καταγράψει στα εκδοθέντα βιβλία μου και σε σχετικά άρθρα πριν από 30 και πλέον χρόνια.   

   Το έτος 1997, ως Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Μελαμπιανών Αθήνας πρότεινα την πραγματοποίηση ειδικής τιμητικής εκδήλωσης με την συμπλήρωση 20 χρόνων από της επισήμου αγιοποιήσεως των Αγίων (29 Αυγούστου 1977). Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 2  Νοεμβρίου του 1997, στο Πνευματικό Ίδρυμα Κρητική Εστία της Αθήνας, η παρουσίαση της οποίας και μου ανατέθηκε, Στη σύντομη αναφορά μου υπέβαλα το αίτημα   παραχώρησης δημόσιου-δημοτικού  χώρου για ανέγερση παρεκκλησίου των Αγίων στην Αττική. Υπήρξε άμεση θετική ανταπόκριση από παριστάμενο Δήμαρχο (Θ. Γεωργάκης) και μάλιστα συστήθηκε για το σκοπό αυτό Προσωρινή Επιτροπή, πλην όμως γραφειοκρατικές διαδικασίες (Περιφ. Αττικής, Δασαρχείο κλπ) δεν επιτρέψανε να πραγματοποιηθεί τότε. (Σχετικές εισηγήσεις, αποφάσεις, επιστολές και λοιπή αλληλογραφία τηρούνται στο αρχείο μου) Αναφέρθηκα επίσης και στο αίτημα για επιστροφή μιας κάρας των Αγίων στις Μέλαμπες, αίτημα των όπου γης Μελαμπιανών και θέση για την οποία παραμένω ένθερμος υποστηρικτής, προφορικά και γραπτά, παρά το γεγονός ότι η Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου το  απορρίπτει συνεχώς.

   Το έτος 2003 μου ζητήθηκε και στιχούργησα νεοριζίτικο τραγούδι για τους Μελαμπιανούς Αγίους, το οποίο μελοποίησα και τραγούδησα στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, για τις ανάγκες σχετικού αφιερώματος, αλλά και αργότερα, το έτος 2014, το ξανατραγούδησα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σε σχετικό και πάλι αφιέρωμα.   

  Έχω διπλή στενή σχέση με τις Μέλαμπες (από παππού και σύζυγο), σχέση την οποία σέβομαι και  τιμώ, αλλά και με όλους τους Μελαμπιανούς. Η σχέση αυτή επιβεβαιώνεται με αξέχαστες μερακλίδικες Μελαμπιανές παρέες στις οποίες είχα την τύχη και την τιμή να συμμετέχω εδώ και πολλά χρόνια, αλλά και με οικία την οποία διατηρούμε στις Μέλαμπες, τις οποίες επισκεπτόμαστε σχεδόν κάθε χρόνο. 

   Ανέκαθεν υπήρχε στενή σχέση των οικισμών Μελάμπων και Αγίου Ιωάννη και των κατοίκων τους, όπως προκύπτει από ιστορικά έγγραφα, τα οποία έχω συμπεριλάβει στα εκδοθέντα βιβλία μου, πολλά από τα οποία έχω δημοσιεύσει και ξεχωριστά, αλλά και άλλα άγνωστα που βρίσκονται αδημοσίευτα στα χέρια μου.

   Ο πρώτος Ιερός Ναός, αφιερωμένος αποκλειστικά και μόνο στη μνήμη των Αγίων που βρίσκεται στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, πολιούχος στο κέντρο του οικισμού, δεν έχει αμφισβητηθεί ποτέ από κανένα και μάλιστα το τονίζουνε όλοι οι εκάστοτε Ιεράρχες της Μητροπόλεώς μας Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων.. Η επιγραφή στην πρόσοψη του ιερού ναού αναφέρει : «Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 12 ΕΤΟΣ 1893». Και μόνο η λέξη «ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ» τα λέει όλα. Σημαίνει με απλά ελληνικά ότι προϋπήρχε ναός, που αναγέρθηκε το πιθανότερο λίγα χρόνια από τον αποκεφαλισμό των Αγίων, ο οποίος προφανώς καταστράφηκε και λεηλατήθηκε από τους αλλόθρησκους και ανακαινίσθηκε αργότερα το έτος 1893, όπως αναφέρεται στην επιγραφή, γι αυτό και δεν έχουνε διασωθεί παλιές εικόνες.

   Γνωρίζω επίσης και τους μετέπειτα  νεότερους άλλους Ιερούς Ναούς που έχουνε ανεγερθεί και τα κλίτη που έχουνε αφιερωθεί σε άλλα μέρη στη μνήμη των Αγίων. Γνωρίζω ότι, στον οικισμό Αχτούντα Αγίου Βασιλείου στη διμάρτυρη εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, αφιερώθηκε το ένα κλίτος στους Αγίους (1877) και δεν είναι  Ιερός. Ναός αφιερωμένος εξ ολοκλήρου και αποκλειστικά στη μνήμη τους.

   Γνωρίζω και τις διάφορες καταγραφές που έχουνε γίνει μέχρι σήμερα, από αρκετούς αξιόλογους ερευνητές-μελετητές, οι οποίες στο σύνολό τους προέρχονται από προφορικές κυρίως αφηγήσεις αξιοσέβαστων προσώπων όπως : Robert Pashley, Επίσκοπος Ιωαννίκιος, Καλλ. Κριτοβουλίδης, Νικ. Τωμαδάκης, Νικ. Δρανδάκης, Μελ. Νικολετάκης, Βασ. Ψιλάκης, Ι. Μουρέλλος, Ν. Σταυρινίδης, Μιχ. Παπαδάκης. Ιωάνν. Χαχαριδάκης, Χαρίδ Παπαδάκης, Θεοχ. Δετοράκης, Νίκ. Παπαδογιαννάκης, Ζαχαρ. Σημανδηράκη, Κων. Γιαπιτζόγλου, Χάρης Στρατιδάκης, Δημ. Αετουδάκης, Γ. Δαφέρμος, Παντ. Πρεβελάκης, π. Νικ. Κουτσαυτάκης (3 εκδόσεις), Νικ. Φασατάκης, Αλκ. Μαυράκης, Μιχ. Τρούλης, Στέργ. Μανουράς, Κωστ Παπαδάκης,, Γιάνν. Γρυντάκης, Εμμ. Γεώργ. Γρ. Σταματάκης, ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ, Αναστ. Παλιεράκης, Γιάνν. Βλατάκης, π. Ευάγγ Τσουρδαλάκης κ.ά. Στις καταγραφές αυτές διαπιστώνονται  σοβαρές αλληλοσυγκρουόμενες και αντίθετες απόψεις μεταξύ των.

   Μια σοβαρή Μελαμπιανή καταγραφή, ίσως, από τις πρώτες, είναι του Καθηγητή-Επιθεωρητή Εκπαίδευσης Γιάννη Χαχαριδάκη. Ο Ιωάννης Ιωσ. Χαχαριδάκης, καθηγητής φιλόλογος στο βιβλίο του με τίτλο : Η Τουρκοκρατία στην Κρήτη και οι αγώνες των Μελαμπιανών, που εκδόθηκε το έτος 1977 στη σελίδα 41 αναφέρει : «Μόλις εκάθησαν οι άοπλοι Βλατάκηδες, οι ένοπλοι Τούρκοι ορμούν πάνω τους και τους δένουν σφιχτά, Ο Καπετάν Κατεργαράκης διαμαρτυρήθηκε, αλλά έλαβε την απάντηση ότι τους αστειεύονται. Άλλωστε δεν μπορούσε πια να κάμει τίποτα. Αμέσως δε εξεκίνησαν για το Ρέθυμνο. Όταν έβγαιναν από το χωριό και στη θέση όπου σήμερα είναι χτισμένος ο λαμπρός ναός, ο αφιερωμένος στη μνήμη των Τεσσάρων Μαρτύρων, ερχότανε στο χωριό ο Σημαντηρογιάννης, παιδί ακόμη. Τότε σταμάτησε ο Γεώργιος που τον είχε βαφτίσει και αφού εκάθησε είπε στο Σημαντηρογιάννη «βγάλε μου φιλιότσο τα στιβάνια (υποδήματα) και πάρε τα μα εμένα δε μου χρειάζονται μπλιο». Έπειτα προχώρησε ξυπόλυτος στο Ρέθυμνο.» Ο  Ιωάννης Χαχαριδάκης δεν αναφέρει καμιά διαδρομή προς Ρέθυμνο και τα παπούτσια, όπως αναφέρει, έδωσε ο Γεώργιος στον Σημαντηρογιάννη. Στο Βιβλίο της ενορίας Μελάμπων σελ. 27 αναφέρεται ότι, τα παπούτσια έδωσε στον Σημαντηρογιάννη ο Αγγελής. Σε σχετική βιντεογραφημένη συνέντευξη-μαρτυρία η αείμνηστη Ελένη Μελιδονιώτη αναφέρει ότι, τα παπούτσια έδωσε ο Νικόλαος (τρεις επομένως  διαφορετικές πληροφορίες). Στην ίδια συνέντευξη, αν την ακούσομε προσεχτικά, η αείμνηστη Ελένη Μελιδονιώτη αναφέρει και άλλα στοιχεία που δεν θα ήθελα να τα αναφέρω.

   Βιωματικές πληροφορίες που προέρχονται μάλιστα από ιερωμένο, εφημέριο σχεδόν 45 χρόνια του οικισμού Ελενών Αμαρίου (π. Σεβαστιανού Πολιτάκη),   αναφέρονται σε αφηγήσεις προσφιλών του προσώπων, του έτους 1790 γεννηθέντων, σχετικές με τη διαδρομή των Αγίων από Αμαριώτικα χωριά προς Ρέθυμνο. Τις πληροφορίες αυτές μου έδωσε σε τυχαία συνάντησή μας, τις ηχογράφησα και τις δημοσιοποίησα, από σεβασμό στην ιεροσύνη και στο πρόσωπό του. Θεώρησα πως είναι αξιόπιστες και έχουνε σοβαρή λογική βάση για τους παρακάτω λόγους :  Είναι γεγονός ότι, υπήρχε συγγενική σχέση των Αγίων με τα Αμαριώτικα χωριά Άγιο Ιωάννη, Κουρούτες, Πλατάνια κ.ά, από μαρτυρίες που έχουνε καταγραφεί. Ιστορικά στοιχεία επίσης, καταδεικνύουνε τη σχέση Μελάμπων και Αγίου Ιωάννη (Παραδείσι Μελάμπων-Οικογένεια Λιμάκι ή Λίμα=Παραδεισανήδες του Άϊ Γιάννη). Μα και άλλα ιστορικά-θρησκευτικά στοιχεία επιβεβαιώνουνε ότι, τα παλιά χρόνια υπήρχανε στενότερες σχέσεις των Μελάμπων με την Επαρχία Αμαρίου (Μοναστήρι Βούλγαρη με Ι. Μ. Ασωμάτων) και τη Μεσσαρά (Κουρμούληδες από Κουσέ). Στο αρχείο μου επίσης διατηρούνται παλιά Συμβόλαια και Αποδείξεις Πληρωμής των ετών (1907-1911), που καταδεικνύουνε τη σχέση Μελαμπιανών και κατοίκων του Δήμου Κουρήτων, στοιχεία που σύντομα θα δημοσιοποιηθούνε. Τέλος, μαρτυρίες Αϊγιαννιωτών και Μελαμπιανών, λένε ότι, τότε που δεν υπήρχανε αμαξωτοί δρόμοι, πολλά  περάσματα των Μελαμιανών προς και από το Ρέθυμνο και το Αρκάδι, ήτανε από τα Αμαριώτικα χωριά.  Αξίζουνε λοιπόν να καταγραφούνε και αυτές οι πληροφορίες για τους Αγίους και καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του.

   Εξάλλου πολλές αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες, αμφισβητήσεις, σφάλματα και ανακρίβειες,  όπως χαρακτηρίζονται από προαναφερόμενους μελετητές-ερευνητές (Παλιεράκης (σελ 64-76), Βλατάκης κ. ά), καταγράφονται σε αρκετά βιβλία, έντυπα και εφημερίδες όπως :  (Η Φωνή των Μελαμπιανών Αρ. Φύλλου 214 έτους 2014 σελ. 3, Περιοδικό «Προμηθεύς» Τεύχος 37/1984, κ. ά) και αναφέρονται : σε τρεις ή τέσσερις κάρες, περί τριών ή τεσσάρων Μαρτύρων, περί τριών Κουρμούληδων, περί Ρετζέπηδων, περί Βλατάκηδων ή Βλαττάδων ή Βλαντάδων, για ένα εκ των Αγίων  Νικάκη ή Ντουκάκη, κλπ. Παρά ταύτα το ότι οι Άγιοι ήτανε Τέσσερις και με το επίθετο Βλατάκης δεν πρέπει να αμφισβητείται από κανένα. Οι έρευνες  βέβαια επιφέρουνε συνήθως συμπληρώσεις και ενδεχομένως διορθώσεις.

   Έχω την άποψη ότι, με την προσθήκη πληροφοριών και από άλλα πρόσωπα εκτός Μελάμπων, δεν παρερμηνεύεται και δεν αμφισβητείται η καταγωγή, η δράση, οι αγώνες, η ουσία και το μαρτύριο των Κρυπτοχριστιανών Αγίων, εκ Μελάμπων κατααγομένων. Δεν είναι μόνο η τοπική Μελαμπιανή παράδοση, που έχει πληροφορίες για τους Αγίους και οτιδήποτε άλλο είναι παράξενο και ανεξήγητο με αμφιβολίες. Το ενδιαφέρον και οι πληροφορίες για τους Αγίους δεν είναι οικογενειακή υπόθεση, αλλά όλων όσων γνωρίζουνε οτιδήποτε και επιθυμούνε να το καταθέσουνε Ας έχομε όλες τις μαρτυρίες καταγραμμένες, χωρίς αφορισμούς όπως αυτές αναφέρονται σε αναρτημένο και δημοσιευμένο σε έντυπα  κείμενο : … (και όχι μέσω της διαδρομής που ανέφερε και υποστήριζε,  διατυπωθείσα σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, άποψη,  προηγούμενες ημέρες).  

  Φοβούμαι πως με τούτα κι εκείνα θα τρίζουνε τα κόκκαλα (ιερά λείψανα) των Αγίων.

«Άγιοι Νεομάρτυρες, Τετράριθμοι Μαρτύροι,

τη δύναμη τση Χάρις σας κανένας δε ντη φθείρει.»

   Τέλος, σωστότερα κατά την άποψή μου θα έπρεπε να αναφέρονται ως : Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες, εκ Μελάμπων Ρεθύμνης, αντί του Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες Ρεθύμνης. 

   Καλές εορτές. Η Χάρις των Αγίων να μασε βοηθά.

Φωτογραφίες :

1.Ιερός Ναός Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου

2.Επιγραφή πρόσοψης Ιερού Ναού

3.Εικόνα Αγίων, αγιογραφηθείσα από Ηγούμενο Ι.Μ Ασωμάτων Γαβριήλ. Πάγκαλο,

   έτος 1904.

4.Επιτροπή ανέγερσης Ιερού Ναού Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων σε χώρο στην

   Αττική, έτος 1997

   Δεκέμβριος του 2022   Σταύρος Φωτάκης