Της Ελένης Μανιωράκη – Ζωϊδάκη
Τα παλαιότερα χρόνια, στην φτωχική, νησιώτικη Ελλάδα, πολλές οικογένειες είχαν τουλάχιστον ένα μέλος τους που ταξίδευε στα καράβια. Τα παιδιά που έμεναν πίσω, κατασκεύαζαν τα ίδια τα παιχνίδια τους, με πολύ ευφάνταστους τρόπους και εντυπωσιακά αποτελέσματα.
Κάποια από τα παιδιά αυτά, ιδίως όσα προέρχονταν από οικογένειες ψαράδων και ναυτικών, έφτιαχναν και μικρά καραβάκια. Τα Χριστούγεννα, δεν ήταν καθόλου ξένη η εικόνα μικρών παιδιών να γυρνάνε πόρτα-πόρτα και να λένε τα κάλαντα κρατώντας ένα μικρό χειροποίητο καραβάκι στα χέρια. Τα τελευταία χρόνια, λίγα τα καραβάκια που στολίζονται. Την θέση τους πήρε το Χριστουγεννιάτικο δέντρο, που πιστεύεται ότι ήρθε από τον Βορρά.
Αρχαιοελληνικές όμως από ότι φαίνεται και μάλλον Μινωικές είναι οι ρίζες του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δένδρου.
Πάνω από 6000 χρόνια οι δικοί μας πρόγονοι κατοικούσαν τον όμορφο αυτό τόπο, που ΚΡΗΤΗ ονομάστηκε, από το όνομα μιας Νύμφης των Εσπερίδων λένε. Δύσκολο θέμα και ακανθώδες είναι η θρησκεία των Κρητών κατά την Μινωική εποχή. Σίγουρα πέρασαν πολλά στάδια μέχρι να φτάσουν στην τελική της μορφή.
Έψαξαν και βρήκαν τους θεούς τους, όχι στον ουρανό
αλλά εδώ στην γη.
Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια, μέχρι σήμερα το δέντρο βρέθηκε στο επίκεντρο της θρησκευτικής λατρείας, πολύ πριν την δημιουργία των πρώτων ναών.
Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν πώς στην Μινωική Κρήτη η λατρεία της Μεγάλης Μητέρας Γης συνδυάστηκε με την δεντρολατρεία. Αυτό μας πληροφορεί η παράσταση μιας σαρκοφάγου που βρέθηκε στην Αγία Τριάδα στην Μεσσαρά της Κρήτης κι όχι μόνο. Μετά απ’ αυτά δε θα παραξενευτούμε όταν μάθουμε ότι σε ένα Μινωικό χάραγμα με σκηνή δεντρολατρείας παρουσιάζεται ομοίωμα της παράστασης της σπηλαιϊκής γέννησης του «Θείου βρέφους».
Σ’ αυτά τα ιερά δέντρα οι Μινωίτες και όχι μόνο, κρεμούσαν ομοιώματα, όπως κούκλες και περιστέρια, που συμβολίζανε την «επιφάνεια» την εμφάνιση δηλαδή του θείου βρέφους που γεννήθηκε σε κάποιο σπήλαιο. Προϋπήρχε λοιπόν η συνήθεια του στολισμού των ιερών δέντρων, πριν την γέννηση στην Βηθλεέμ, όπως προϋπήρχε και το σπήλαιο εντός του οποίου γεννήθηκε η «Άμπελος η Αληθινή». Οι παραστάσεις των ιερών δέντρων μας παρέχουν πληροφορίες και για την άσκηση της πανάρχαιας λατρείας του ιερού τούτου δέντρου. Σκηνή δεντρολατρείας( χρυσό δακτυλίδι σφραγίδα) παριστάνει την Ποτνία των Θεών, καθιστή στην ρίζα ενός δέντρου κι απέναντι της οι λατρεύτριες κρατώντας και κουνώντας ρυθμικά κλαδιά ελιάς αλλά κι άλλων δέντρων, χόρευαν εκστατικούς χορούς και τελούσαν ιεροπραξίες με σκοπό να προκαλέσουν επιφάνειες θεών, που αφορούσαν αυτό το ίδιο το δέντρο στο οποίο υποκρύπτεται η υπέρτατη θεότητα η «Μεγάλη Μητέρα». H λατρεία κορυφώνεται σ’ ένα βίαιο εκστατικό χορό κατά τον οποίον τινάζουν το δέντρο ή σπάζουν ένα κλαρί. Tο ότι έχουμε να κάνουμε με γνήσια δεντρολατρεία, είναι καταφανές. Διακριτικά του “Iερού Δέντρου “είναι ότι είναι ένα μεγάλο επιβλητικό δέντρο, σχεδόν πάντοτε περιφραγμένο και συνεπώς απομονωμένο “ιερό”. Λατρεία όμως των ιερών δέντρων έχουμε και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο καθιερώθηκε από τον Θησέα, όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Σταμάτησε λίγο στην Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι, σε περίπτωση που κερδίσει την μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του καθιερώνοντας τον θεσμό του στολίσματος των δέντρων. Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου καταδίκασε το έθιμο,(όπως κι όλα τα άλλα) ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο, οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ, το μετέδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα. Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Στα ανάκτορα του Ναυπλίου το 1833 στολίστηκε πανηγυρικά από τον Βασιλιά Όθωνα το έλατο ως πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Το έθιμο αφυπνίστηκε στις ελληνικές συνειδήσεις και νίκησε κατά κράτος το καραβάκι που είχε αρχικά επικρατήσει ως έθιμο που ταίριαζε στην ναυτική Ελλάδα .
Αρχαιοελληνικές όπως φαίνεται και μάλλον Μινωικές, είναι οι ρίζες του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δένδρου.
Αλλά και στην την αρχαία Ελλάδα οι πρόγονοι μας την εβδόμη ημέρα του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου), παιδιά στόλιζαν την Ειρεσιώνη (από το είρος = έριον, μαλλίον), η οποία ήταν κλάδος αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λ.π., εκτός του μήλου και του αχλαδιού). Όλα τούτα τα αρχαιοελληνικά δρώμενα, καταποτήρας τα εξαφάνισε η εξ ανατολών επιβαλλόμενη θρησκεία
Οι Έλληνες, όμως που η κυτταρική τους μνήμη φυλάει, έστω και εν αγνοία τους, ακέραια την αρχαιοελληνική τους παράδοση, υιοθέτησαν και στόλισαν πολύ γρήγορα Χριστουγεννιάτικο δέντρο το έλατο (κατά τόπους και κυπαρίσσι).
Και εφέτος λαμποκόπησε ο κόσμος. Δέντρα φωταγωγήθηκαν, λαμπιόνια άναψαν , γιρλάντες, κρεμάστηκαν κι αστέρια φωτεινά αναδύθηκαν από το σκότος, ή ειρήνη όμως και οι πανανθρώπινες ελευθερίες νοσούν. ΕΙΘΕ το φως να νικήσει το σκότος και ο κόσμος να γίνει πάλι φωτεινός και να καταπιεί τα σχέδια της Νέας Τάξης. ΕΙΘΕ!
ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΙΩΡΑΚΗ –ΖΩΙΔΑΚΗ
(δασκάλα-λογοτέχνις)
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019