Του Αργύρη Αργυριάδη Δικηγόρου
www.argiriadis.gr
Σε τούτη τη χώρα άπαντες ομνύουν στο όνομα της Δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Προφανώς οι δύο έννοιες δεν ταυτίζονται, αλλά η μια προϋποθέτει και ταυτόχρονα εγκιβωτίζει την άλλη. Στο σημερινό μας σημείωμα, όμως, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε αποκλειστικά την πρώτη, με αφορμή την έκθεση του Economist Intelligence Unit (ΕΙU) για την ποιότητα της Δημοκρατίας ανά τον πλανήτη. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση, η Ελλάδα ανέβηκε 5 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη (βρίσκεται πλέον στην 20η) και απολαμβάνει εκ νέου – για πρώτη φορά μετά το 2010 – τον τίτλο της «πλήρους Δημοκρατίας».
Σύμφωνα με το Δείκτη Δημοκρατίας του 2023, 74 από τις 167 χώρες και εδάφη που καλύπτονται από το μοντέλο του περιοδικού Economist είναι δημοκρατίες κάποιου τύπου. Ο αριθμός των «πλήρως δημοκρατιών» (αυτές που εξασφάλισαν βαθμολογία άνω του 8,00 στα 10) παρέμεινε στις 24. Ο αριθμός των «προβληματικών δημοκρατιών» αυξήθηκε από 48 το 2022 σε 50 το 2023 (ανάμεσα τους χώρες όπως η Ιταλία, το Βέλγιο και η Κύπρος). Από τις υπόλοιπες 95 χώρες στην κατάταξη, οι 34 ταξινομούνται ως «υβριδικά καθεστώτα», συνδυάζοντας στοιχεία τυπικής δημοκρατίας και αυταρχισμού (όπως για παράδειγμα η γειτονική Τουρκία) και 59 ταξινομούνται ως «αυταρχικά καθεστώτα».
Πώς, όμως, μετράμε μια Δημοκρατία; Με ποια κριτήρια μπορούμε να προβαίνουμε σε κατηγοριοποιήσεις; Για το γνωστό περιοδικό τα κριτήρια είναι πέντε. Ο τρόπος διεξαγωγής και συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία και ο πλουραλισμός (electoral process and pluralism), ο τρόπος λειτουργίας μιας κυβέρνησης (functioning of government), ο βαθμός διασφάλισης της πολιτικής συμμετοχής (political participation), η καλλιεργηθείσα πολιτική κουλτούρα (political culture) και τέλος οι πολιτικές ελευθερίες (civil liberties). Μολονότι κάθε διαδικασία διακρίνεται για την υποκειμενικότητά της, η άνοδος της χώρας σε παγκόσμια στατιστικά στοιχεία θα πρέπει να μας χαροποιεί. Κατά πόσον, όμως, τα ανωτέρω σημαίνουν ότι απολαμβάνουμε ένα ποιοτικό δημοκρατικό πολίτευμα; Πρέπει να εφησυχάζουμε ή να αναζητούμε λύσεις;
Προσωπικά είμαι βέβαιος ότι οι πολίτες τούτης της χώρας δεν πιστεύουν ότι απολαμβάνουν ένα δημοκρατικό πολίτευμα που τους αξίζει. Η δημοκρατία – μολονότι υπαρκτή και «πλήρης» – απέχει σημαντικά από το να χαρακτηριστεί «ποιοτική». Ένας τέτοιος χαρακτηρισμός απαιτεί να συντρέχουν σωρευτικά αρκετές προϋποθέσεις. Πρώτα πρώτα το πολίτευμα να εξασφαλίζει στους πολίτες επαρκή ελευθερία, πολιτική ισότητα και έλεγχο επί των δημόσιων πολιτικών και του πολιτικού προσωπικού, μέσω μηχανισμών ελέγχου και θεσμικών αντίβαρων. Εάν υπάρχουν τα ανωτέρω ικανοποιούνται σε σημαντικό βαθμό οι προσδοκίες των πολιτών όσο αφορά την διακυβέρνηση (ποιότητα σύμφωνα με το αποτέλεσμα). Επιπροσθέτως μια ποιοτική Δημοκρατία δίνει το δικαίωμα στους πολίτες, σε οργανώσεις και κοινότητες να απολαμβάνουν εκτενείς ελευθερίες και πολιτική ισότητα (ποιότητα σχετική με το περιεχόμενο) και παρέχει ένα γενικό πλαίσιο μέσω του οποίου το σύνολο των πολιτών είναι σε θέση να ελέγχει και να κρίνει την απόδοση της κυβέρνησης μέσω μηχανισμών, όπως οι εκλογές, ενώ τα κυβερνητικά όργανα και οι κρατικοί λειτουργοί μπορούν να ελέγξουν ο ένας τον άλλο, τόσο νομικά όσο και συνταγματικά (ποιότητα σχετική με την διαδικασία). Ποιότητα, λοιπόν, ως προς τη διαδικασία, το περιεχόμενο και το αποτέλεσμα. Καλή η αναβάθμιση του Economist, αλλά έχουμε ακόμη δρόμο για να απολαύσουμε μια «ποιοτική» Δημοκρατία.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019