Η  «ευρωπαϊκή συναυλία»  και η Νεο-Οθωμανική Τουρκία

Ο Στυλιανός Σεφεριάδης  (1873-1951), διαπρεπής νομικός και Σύμβουλος του Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν Καθηγητής του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπ’ όψιν ότι ήταν λόγιος, ποιητής, και είχε μεταφράσει τον «Οιδίποδα Τύραννο» του  Σοφοκλή στη δημοτική γλώσσα. Ο Στυλιανός Σεφεριάδης χωρίς να το επιδιώκει με τις θέσεις του ίδρυσε «άτυπη» Σχολή Σκέψης ακόμη και γι’ αυτούς που δεν είχαν την τύχη να είναι φοιτητές του. Υπ’ όψιν επίσης ότι από τον πρώτο του γάμο, με τη Δέσποινα Τενεκίδη, απέκτησε τρία παιδιά: τον Γιώργο Σεφέρη, τον Άγγελο Σεφεριάδη και την Ιωάννα Τσάτσου.

«ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ» Η ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΜΙΑ «ΔΥΤΙΚΗ ΤΟΥΡΚΙΑ»

Το προοίμιο αυτό αναφέρεται στο προαναφερόμενο σοφό  Καθηγητή που στο σύγγραμμά του για τους τότε φοιτητές της Νομικής (Μαθήματα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, σελ. 89, 1920) προφητικά δίδασκε:

«Η Τουρκία μέχρι του 1856 εν τε τη πράξει και τη θεωρία ουδαμώς εθεωρείτο Κράτος ευρωπαϊκώς πεπολιτισμένον. Συνεπώς ουδαμώς εθεωρείτο ανήκουσα εις την ομάδα των πολιτειών ας οι του διεθνούς δικαίου κανόνες αφεώρων. Από της εποχής εκείνης, λόγω ιδίως της μετ’ αυτής συμμαχίαςˑ δύο εκ των τα μάλιστα πεπολιτισμένων ευρωπαϊκών Επικρατειών –αίτινες ούτως ανέλαβον απέναντι εαυτών την υποχρέωσιν, ηθικώς τουλάχιστον, να δικαιολογήσωσι την συμμαχίαν ταύτην-δια της συνθήκης των Παρισίων ανεγνωρίσθη τη Τουρκία το δικαίωμα του συμμετέχειν, ως μέλος της ευρωπαϊκής συναυλίας, των του διεθνούς δικαίου αγαθών. Αναγνώρισις απολύτως πλατωνική. Αναγνώρισις ην αφ’ ενός ουδέποτε η διεθνής πρακτική απεδέξατο και την οποίαν αφ’ ετέρου ουδέποτε κατώρθωσεν η Τουρκία δια της καταστάσεως του πολιτισμού της να δικαιολογήση».

Η παραπάνω θέση του σπουδαίου Καθηγητή και λόγιου που επιβεβαιώνεται από τις περιστάσεις, εγείρει τον προβληματισμό: ποιά είναι ακόμη και σήμερα η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Άλλωστε, ο σημερινός Πρόεδρος της Τουρκίας είναι θιασώτης του Σελίμ του Α’. Και για το λόγο αυτό ήδη από το Μάρτιο του 2016 σηματοδότησε τις προθέσεις του για την πορεία της Τουρκίας.

Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑΣ ΜΙΑΣ ΓΕΦΥΡΑΣ 

Ο Πρόεδρος Ερντογάν εγκαινιάζοντας την τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη (Μάρτιος 2016) έδωσε πανηγυρικό κλίμα στην όλη διαδικασία, λόγω της «ονοματοδοσίας» της γέφυρας στο όνομα του Γιαβούζ Σουλτάν Σελίμ. Η διαδικασία αυτή σηματοδότησε τη σημερινή άρχουσα ιδεολογία της Τουρκίας. Όσοι δε στο διπλωματικό πεδίο δεν εντόπισαν τη χαρακτηριστική αυτή ενέργεια που «καθορίζει» την «ιδεολογικοπολιτική στροφή του τουρκικού κράτους στο Νέο-Οθωμανισμό και στον Ισλαμισμό», δεν εκτίμησαν ορθώς στο που βαδίζει η Τουρκία. Τη διαδικασία αυτή σηματοδότησε και η πρόσφατη (Ιούλιος 2020), μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τζαμί…

Ας επανέλθουμε όμως, στην προαναφερόμενη ονοματοδοσία της τρίτης Γέφυρας του Βοσπόρου, και «τί» σημαίνει η ονοματοδοσία της στο όνομα του Σελίμ.  Ο Σελίμ ο Α’ (1470-1520) γνωστός και ως Γιαβούζ (δηλαδή σκληρός), ήταν ο ένατος Σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο οποίος επικυρίαρχησε από το 1512 μέχρι το 1520. Σ’ αυτόν οφειλόταν η μεγάλη επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαιτέρως με την κατάκτηση του Χαλιφάτου των Μαμελούκων του Καϊρου που περιελάμβανε ακόμη και την Αίγυπτο.  Έτσι ο Αραβικός κόσμος πέρασε στον έλεγχο των Οθωμανών και κυριάρχησε στον Ισλαμικό κόσμο. Ο Σελίμ ο Α’ ήταν ο πρώτος Οθωμανός Σουλτάνος που έλαβε τον τίτλο του Χαλίφη του Ισλάμ. 

Πώς έφτασε όμως η Τουρκία σε αυτό το σημείο; Η έννοια του πανισλαμισμού σίγουρα δεν είναι νέο φαινόμενο.

ΟΙ ΟΔΥΝΗΡΕΣ ΗΤΤΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία (1517-1923) αντιπροσώπευε το τελευταίο Χαλιφάτο, το τελευταίο ισλαμικό κράτος. Ωστόσο μετά τις οδυνηρές ήττες στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918), στις οποίες επιτηδείως δεν αναφέρεται ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και τον επακολουθήσαντα Τουρκικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (ή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1919-1922), «προέκυψε» η Τουρκία, με τη συνακόλουθη κατάργηση της αραβικής γραφής, την εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου, και τις άλλες μεταρρυθμίσεις που ίδρυαν κατ’ ουσίαν κοσμικό κράτος. Παρά ταύτα όμως, η εξέλιξη αυτή δεν μπορούσε να καταργήσει τον ήπιο σε πολλά στρώματα της κοινωνίας ενυπάρχοντα ισλαμικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου ο Πρόεδρος Ερντογάν βρήκε πρόσφορο έδαφος για να «πυροδοτήσει» σταδιακά την αναγκαιότητα «νέων μαρτύρων» του ισλαμισμού και του Νέο-Οθωμανισμού, στο όραμα μιας «Μεγάλης» και διευρυνόμενης «γαλάζιας πατρίδας»!..

Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΩΣ «ΗΓΕΤΗΣ ΤΩΝ ΣΟΥΝΙΤΩΝ»

Ο σημερινός Πρόεδρος της Τουρκίας εμπνέεται από την ιδεολογία των Αδελφών Μουσουλμάνων και προσανατολίζει το κράτος προς την Ανατολή και τον Αραβικό κόσμο γενικώς, ενώ αποκλίνει απολύτως από το Δυτικό Πολιτισμό, τις Αρχές και τις Αξίες του. Παραλλήλως καλλιεργεί την «Τουρκική Μεγάλη Ιδέα» αποσκοπώντας η Τουρκία να αναδειχθεί ως η ηγέτιδα δύναμη του Σουνιτικού Ισλάμ.

ΤΟΞΙΚΗ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΟ ΝΑΤΟ

Παρά ταύτα η Τουρκία παραμένει στο πλαίσιο της Νατοϊκής Συμμαχίας, δημιουργώντας ουσιαστική «εσωτερική αντίφαση» στο «όλον σύστημα». Επουδενί δε αφορά συνεπές μέλος. Η Τουρκία επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει μια ηγετική παρουσία στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, στο πλαίσιο «Ισλαμικής Συμμαχίας» από τη μια αλλά, και του αναγκαίου οικονομικού συνεργάτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την άλλη.

Η οικοδόμηση δε μιας κοινωνίας στη βάση του Νέο-Οθωμανικού ιδεολογήματος και της ισλαμοποίησης του τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας ακόμη και των παραγωγικών σχέσεων, αποδεικνύει ότι η Τουρκία δεν διολισθαίνει απλώς σε άλλο πολιτισμό σε σχέση με αυτόν που πρεσβεύει η Δύση, αλλά καταδεικνύει ότι σε κρίσιμη στιγμή η Τουρκία δεν (θα) μπορεί στο πλαίσιο της Ατλαντικής Συμμαχίας να υπηρετήσει τα συμφέροντα, τις Αρχές και τις Αξίες των χωρών του Δυτικού Πολιτισμού.

Όσο πιο γρήγορα αντιληφθούν οι ελίτ των ευρωπαϊκών χωρών και οι ΗΠΑ τη στροφή αυτή, και την τοξική παρουσία της Τουρκίας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ,  τόσο πιο αποτελεσματικά θα αντιμετωπισθεί μια νέα απορρύθμιση απροσδιόριστων εξελίξεων.

Η Τουρκία δεν μπορεί να μετέχει ως μέλος της «ευρωπαϊκής συναυλίας» (για να υιοθετήσουμε τον όρο του Στυλιανού Σεφεριάδη), «των του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου αγαθών»…

—————————————–

( *) Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας  και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU).