Η γιορτή της καθαράς Δευτέρας για την ορθοδοξία είναι η πρώτη μέρα της Μ. Σαρακοστής, γιατί οι χριστιανοί καθαρίζονται σωματικά και πνευματικά. Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα του χαρταετού.
Την Καθαρά Δευτέρα λέμε ότι γιορτάζουμε τα κούλουμα.
Κούλουμα είναι ομαδική έξοδος των ανθρώπων στην εξοχή με νοστιμότατα νηστήσιμα φαγητά συνοδευόμενα με τραγούδια και χορούς
Τα κούλουμα είναι γνωστά κι ως κούλουμπα, κούμουλες, κουμουλάθες,ή κούμουλα. Είναι ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι με ρίζες από την αρχαία Ελλάδα. Μια θεωρία θέλει τα κούλουμα να προέρχονται από την, επίσης λατινική, λέξη «columna» –που σημαίνει κίονας, κολώνα– κι αυτό γιατί οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στις «κολώνες», δηλαδή στις Στήλες του Ολυμπίου Διός, χωρίς φυσικά να ξεχνούν να πάρουν μαζί τους το χάρτινο σύνεργο του υπαίθριου παιχνιδιού, τον χαρταετό που τελικά επικράτησε ως έθιμο.
Κα το πέταγμα του χαρταετού έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού, ο μαθηματικός Αρχύτας,φίλος του Πλάτωνος και οπαδός του Πυθαγόρα εμφανίζεται ως εφευρέτης του Χαρταετού. Με τη βοήθεια του χαρταετού ο Βενιαμίν Φραγκλίνος έφτιαξε το πρώτο αλεξικέραυνο.
Η μεταμφίεση, οι μουτσούνες, οι χοροί και τόσα άλλα δρώμενα ενσωματώθηκαν και τελούνται αδιάλειπτα στις νεοελληνικές τελετές των Απόκρεων και της καθαράς Δευτέρας. Το όνομα των μεταμφιεσμένων είναι μασκαράδες ή καρνάβαλοι αλλά και διαφορετικό σε κάθε τόπο: Κουδουνάτοι, Κουκόγεροι, Μουτζούρηδες,Γενίτσαροι, Καμουζέλες, Μούσκαροι, Κατσίβελοι, Ζαπτιέδες. Αν και τα δρώμενα σε κάθε τόπο είναι διαφορετικά και αφορούν άλλο γεγονός το κάθε ένα, έχουν ένα και μοναδικό σκοπό. Να μας λυτρώσουν από τον αλύτρωτο φόβο του θανάτου που ελλοχεύει και παραλύει τις ανθρώπινες καρδιές. Πολλές εκδηλώσεις όπως ο βλάχικος γάμος, ο αχυρένιος Γρηγοράκης το δικαστήριο(με απρεπέις φράσεις και χειρονομίες), ο χορός των παπάδων , το αλευρομουτζούρωμα, το αγροτικό καρναβάλι, κι όλα δεν είναι τίποτα άλλο από αρχαία ελληνικά δρώμενα που τόσο έχουν αποτυπωθεί στη συνείδηση του έλληνα που έστω με με άλλη ονομασία συμμετέχει στον εορτασμό τους με όλην του την ψυχή, Κυτταρικές μνήμες αποτυπωμένες στο ελληνικό DNA που δεν χάθηκαν στο πέρασμα των αιώνων κι ας πολεμήθηκαν σκληρά από εχθρούς του Ελληνισμού.
Με τις γιορτές αυτές των Απόκρεων φτάνομε έτσι, έστω κι από άλλο δρόμο, να μιμηθούμε και να συμμετέχουμε σε τελετές χαράς και ξενοιασιάς που πρόγονοι σοφοί επινόησαν. Πρόγονοι που έβαλαν τα θεμέλια της παγκόσμιας εξέλιξης και του πολιτισμού. Τελετές όπου η χαρές και οι γέλωτες των πανηγυριστών είναι τόσο μεγάλοι που διώχνουν μακριά τα καθημερινά σχεδόν αβάστακτα προβλήματα. Και τώρα που ένας λαός που κυοφορεί στα κύτταρα του το σπέρμα της χαράς κι αγκομαχώντας βλέπει να αδηγείται η γαλανή πατρίδα του στον αφανισμό , τώρα χρειάζεται να πυρποληθούμε με Διονυσιακό ενθουσιασμό κι έτσι πάλι αλώβητοι να βγούμε απ΄ τη φωλεά λεόντων που μας έριξαν, οι παγκόμιοι κοσμοχαλαστές.
Πατρίδα μου!Πατρίδα του Απόλλωνα, του Διόνυσου πατρίδα !
Σε τι δεινά σε ρίξανε του κόσμου οι κολασμένοι!. Εσύ όμως χαμογέλασε, για να βλαστήσει απ’ το στήθος σου η άμπελος Διονυσιακή και φως Απολλώνιας σκέψης. Στις ρίζες σου θα βρεις τη γιατρειά σου. Έλληνες ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα των προγόνων μας, κατά τον εφετινό εορτασμόν των απόκρεων, ας μεθύσομε με τον οίνον τον πνευματικό του Διόνυσου, κι ας απελευθερώσουμε το Διονυσιακό στοιχείο του αυθορμητισμού στην ζωή μας για να ξαναφέρουμε το γέλιο και την αισιοδοξία σε έναν λαό που ξέχασε να γελά.
ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΙΩΡΑΚΗ-ΖΩΙΔΑΚΗ
(*) Η κ. Ελένη Μανιωράκη – Ζωϊδάκη είναι δασκάλα – λογοτέχνις
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019