Κύριε Περιπατητή,
υποθέσετε πως δεν είστε τουρίστας (λέξη με πολύ βαρύ περιεχόμενο, ιδιαίτερα στις μέρες μας), αλλά είστε ένας απλός και ανυποψίαστος περιηγητής, όπως αποκαλούσαμε τους αραιούς επισκέπτες μας, πριν ξεκινήσουν τα οργανωμένα «τσάρτερ». Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι είστε ένας περιηγητής, που αλλού ήταν ο προορισμός του, αλλά λόγω καιρού, το καράβι του, άραξε στο Ηράκλειο. Κάτι ανάλογο με τον απόστολο Παύλο, που πηγαίνοντας στη Ρώμη, πάλι λόγω καιρού, το καράβι του, άραξε στους Καλούς Λιμένες, νότια του σημερινού Νομού Ηρακλείου.
Φανταστείτε, λοιπόν, ότι φτάνοντας ή αράζοντας, όπως λέμε εμείς οι ναυτικοί, δεν βλέπετε ούτε Κούλε, ούτε Νεώρια, ούτε δεξαμενές αποθήκευσης νερού. Ανεβαίνετε την οδό Πλάνης (σημερινή 25ης Αυγούστου) και φτάνετε σε μια πλατεία, όπου δεν υπάρχει ούτε Λότζια, ούτε Βασιλική του Αγίου Μάρκου, ούτε Κρήνη Μοροζίνι. Την Πύλη Βολτόνε την αφήνουμε εκεί που είναι… ακόμη, δεν υπάρχουν τα (Β)Ενετικά Τείχη, που όμως, με υπερηφάνεια αναφέρουμε σήμερα, είναι το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου. Ίσως και άλλα κτίσματα και κατασκευές, υπολείμματα της (Β)Ενετικής κατοχής της Κρήτης. Ακόμα και το προηγούμενο όνομα του Ηρακλείου, το CANDIA, κι αυτό είναι (Β)Ενετικής προέλευσης, άσχετα αν και οι (Β)Ενετοί το πήραν από το Αραβικό Khandaq, δηλ. «χαντάκι», λόγω της οχυρωματικής τάφρου, που περιέβαλε την πόλη. Γι’ αυτό και το Ηράκλειο ονομαζόταν –όπως ξέρετε- Rabdh el Khandaq, δηλ. «Φρούριο της Τάφρου», εξελληνισμένο «Χάνδακας» και εκλατινισμένο, «Candia».
Πείτε μου, λοιπόν, κύριε Περιπατητή, τι ενδιαφέρον θα βλέπατε ως περιηγητής, αν στο Ηράκλειο δεν υπήρχαν όλα τα παραπάνω βενετικά κατασκευάσματα, τα οποία παρουσιάζουμε (με υπερηφάνεια 😉 στα σημερινά (δηλ. προπέρσινα) στίφη των τουριστών! Μπορεί, την εποχή της βενετοκρατείας, να υπήρχαν και μερικά εργαστήρια ζωγραφικής, τα οποία και πάλι λόγω της αλληλεπίδρασης με τους Βενετούς κατακτητές, δημιουργήθηκαν. Διαφορετικά, ούτε ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος θα είχε την ευκαιρία να μαθητεύσει και να ξετυλίξει το ταλέντο του … κι αυτό, το έπραξε σε άλλη χώρα (όπως σήμερα οι απόδημοι πτυχιούχοι μας). Και πάλι, μη φανταστεί κανείς, ότι με τα κρητικά εργαστήρια είχε δημιουργηθεί κανένα Quartier Latin, τύπου Παρισίων!!! Φτωχικά πράγματα, «σεμνά και ταπεινά». Μικροί χώροι εργασίας, δημιουργίας, αλλά και μαθητείας· μη φανταστούμε κάποιο «ατελιέ» ή εργαστήριο της Σχολής Καλών Τεχνών…
Σας το αναφέρω αυτό, με την ευκαιρία, που μια ομάδα έγκριτων συμπολιτών μας, αντιπαρατέθηκαν, επωνύμως, με το Δήμο Ηρακλείου, καταγγέλλοντας, ότι σε ένα βίντεο, που κυκλοφόρησε (συγγνώμη, αλλά δεν θυμάμαι πότε και πώς, ούτε και το έχω δει), που αφορούσε στην περίοδο της Candia, εμφανίζονται μόνο Βενετικά κτήρια, άλλα κατασκευάσματα και χώροι, ενώ δεν γίνεται κανένας λόγος για τα εργαστήρια κρητικής ζωγραφικής, ούτε και για τις 110 ορθόδοξες εκκλησίες, έναντι 20 εκείνων των καθολικών! Τα βενετσιάνικα κατασκευάσματα επιδεικνύουμε και σήμερα στους επισκέπτες μας. Περίπου … τα έχουμε κάνει δικά μας. Λοιπόν, «προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός;»!
Η Βενετική επικυριαρχία στην Κρήτη, δεν υπολειπόταν σε τίποτα, εκείνης άλλων κατακτητών. Γι’ αυτό και η παγίωση της Βενετικής κυριαρχίας πέρασε μέσα από πολλούς αγώνες και αιματηρές επαναστάσεις. Τα δε έργα που δημιουργήθηκαν, έγιναν με την υποχρεωτική συμμετοχή του ντόπιου πληθυσμού και κάτω από δύσκολες, έως απάνθρωπες συνθήκες, με την απώλεια της ζωής αμέτρητων κρητικών. Όμως, όπως φαίνεται στη συνέχεια, υπήρξε μια φαινομενική ισορροπία, όπου η αλληλεπίδραση του τοπικού πληθυσμού με τους Βενετούς κατακτητές, είχε και τις δημιουργικές της αναλαμπές. Αντιγράφω από το διαδίκτυο: «Μετά τον 14ο μ.Χ. αιώνα οι σχέσεις μεταξύ Βενετών και Κρητικών βελτιώνονται καθώς οι δεύτεροι αποκτούν περισσότερες ελευθερίες και δικαιώματα, τόσο στην οικονομική ζωή του τόπου, όσο και στην εκπλήρωση του θρησκευτικού τους συναισθήματος. Η οικονομική άνθηση της Κρήτης γενικότερα, αλλά και ειδικότερα της πρωτεύουσας Κάντια (Ηράκλειο), οδήγησε στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και στην ανάπτυξη μίας Βενετο-Κρητικής αστικής κοινωνίας με εκλεπτυσμένη ζωή. Γόνιμες αλληλεπιδράσεις μεταξύ βυζαντινής και ιταλικής διανόησης, έφεραν αυτό που σήμερα ονομάζουμε «Κρητική Αναγέννηση στις Τέχνες και στα Γράμματα» (16ος αιώνας). Μεγάλη άνθηση γνώρισαν η ζωγραφική, η λογοτεχνία, η ποίηση, το θέατρο με σπουδαία έργα και εκπροσώπους, δημιουργώντας ένα πολιτισμό με Κρητικά χαρακτηριστικά». Μπαίνω στον πειρασμό να σκεφτώ, ότι μπορεί να είχαμε και δεύτερη «Κρητική Αναγέννηση…», (εξ αλληλεπιδράσεως…) μετά τη Βενετοκρατία. Ευτυχώς, που ο Β! Παγκ. Πόλεμος τερματίστηκε σχετικά σύντομα…
Κύριε Περιπατητή, έχει τύχει να έχω επισκεφτεί 3 ή 4 φορές την Έφεσο, όπου οι Ίωνες και άλλοι Έλληνες από την Αττική, μεγαλούργησαν, ξεκινώντας από το 1.000 π.Χ., για να φτάσουμε στο Ναό της Αρτέμιδας, ένα από τα 7 Θαύματα του αρχαίου κόσμου. Στις σημερινές ανασκαφές, διακρίνουμε το αρχαίο θέατρο, με χωρητικότητα 25.000 – 30.000 θέατών, που είναι διπλάσιο από αυτό της Επιδαύρου (13.000 – 14.000), τη βιβλιοθήκη του Κέλσου και άλλα κτίσματα ενδιαφέροντα, δημιουργία των Ελλήνων της εποχής. Το περίεργο είναι ότι, οι τούρκοι ξεναγοί (τεχνηέντως; σκοπίμως;) δεν κάνουν λόγο περί Ελλήνων δημιουργών. Κι αν γίνει λόγος, η απάντηση αφήνει να αιωρείται η ιδέα, πως όλοι αυτοί ήταν κατακτητές, που τώρα έχουν εκδιωχθεί… Δεν είναι εύκολο να αποφύγουμε μια αντιστοιχία και μια σύγκριση, μεταξύ αυτών που έχουν δημιουργήσει διαχρονικές κατασκευές και των σημερινών κυρίων του τόπου…
Περίεργες συμπτώσεις!
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019