Η μονή Αγκαράθου που πανηγυρίζει μεθαύριο Πέμπτη, είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου και βρίσκεται σ’ ένα πετρώδες ύψωμα ανάμεσα στα χωριά Σγουροκεφάλι και Σαμπάς, σε απόσταση 23 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο και σε υψόμετρο 538 μέτρων! Το 2011 απεγράφησαν 28 άτομα.
Το όνομα της το οφείλει στο φυτό αγκαραθιά κάτω από το οποίο λέγεται ότι βρέθηκε η πανάρχαια εικόνα της Παναγίας της Ορφανής και όπου αργότερα χτίστηκε Εκκλησία. Μπροστά στο Ιερό του ναού υπάρχει σήμερα ροδιά κάτω από την οποία οι μοναχοί κρατάνε αναμμένο στον κορμό της ένα καντήλι. Η ροδιά λέγεται ότι είναι η αρχική αγκαραθιά την οποία μπόλιασαν οι μοναχοί της εποχής, με αποτέλεσμα να μετατραπεί με θαυματουργικό τρόπο σε δένδρο! Η λέξη Αγκάραθος είναι προελληνική και δηλώνει ένα θάμνο που ταυτίζεται πιθανό με το φυτό φλομίς η θαμνώδης ή το φυτό θαλλωτή η κρατηφόρος.
Ο Ναός ανεγέρθηκε εκ βάθρων στη θέση παλαιότερου ναού και εγκαινιάστηκε το 1894. Το Μάρτιο του 1893 γκρεμίστηκε από καταιγίδα το καμπαναριό του ναού και ανοικοδομήθηκε ξανά.
Ο χρόνος ίδρυσης της δεν είναι εξακριβωμένος. Πρόκειται όμως για ένα από τα παλιότερα μοναστήρια της Κρήτης και δεν αποκλείεται να ιδρύθηκε στα χρόνια της Β’ Βυζαντινής περιόδου.
Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας το μοναστήρι αποτέλεσε φυτώριο παιδείας. . Ηγούμενοι στη μονή διετέλεσαν πολλοί, που αργότερα κατέλαβαν πατριαρχικούς θρόνους, όπως ο Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας και ο Κύριλλος Λούκαρης. Τα κειμήλια , μεταξύ των οποίων και η αρχαιότατη εικόνα της Παναγίας της Ορφανής, και τα έγγραφα της Μονής μεταφέρθηκαν στα Κύθηρα.
Το μοναστήρι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και κατά τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Το 1646 καταρτίστηκε σώμα Κρητικών από τον τότε ηγούμενο Αθανάσιο Χριστόφορο και πολέμησε κατά των Τούρκων. Σύμφωνα με μαρτυρίες, έκοψε τα κεφάλια πολλών Τούρκων και σχημάτισε αψίδα για να περάσει ο Ενετός στρατηγός Ντολφίν.!
Εντός του Ηγουμενείου της Ιεράς Μονής υπάρχει η Αιθούσα «Πατριάρχης Θεόδωρος Β’, ο Κρης και Αγκαραθίτης» Στην Αίθουσα αυτή εκτίθενται αφιερώματα, πατριαρχικά άμφια, τιμητικές διακρίσεις και προσωπικά αντικείμενα του Μακαριωτάτου, τα οποία δώρισε στη Μονή.
Αρχικά ήταν ένα μικρό μοναστήρι που ανήκε στην παλιά κρητική οικογένεια των Καλλέργων το οποίο στην συνέχεια αναπτύχθηκε με τη βοήθεια μιας σειράς σημαντικών ηγουμένων. Στα μέσα του 16ου αι. άρχισε να οχυρώνεται και να αποκτά φρουριακή μορφή.
Η πνευματική ύφεση ήρθε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν τίποτα πλέον δε θύμιζε το παλιό κέντρο παιδείας και πολιτισμού. Έπειτα, στην επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι έσφαξαν τους μοναχούς και έβαλαν φωτιά στα κτίρια. Σχολείο ιδρύθηκε ξανά μετά το 1860, όπου φοιτούσαν τα παιδιά της περιοχής, ενώ κατά την επανάσταση του 1866 έγινε ορμητήριο αγωνιστών.
Τελικά ο ναός ανοικοδομήθηκε το 1894 και με το τέλος της Τουρκοκρατίας άρχισε μια νέα περίοδος ακμής. Τα τελευταία χρόνια εγκαταστάθηκαν στο μοναστήρι νέοι, μορφωμένοι μοναχοί, πτυχιούχοι πανεπιστημιακών σχολών και ξαναβρήκε την παλιά του αίγλη!
Το 1970 ο ηγούμενος της Μονής Κύριλλος Χουρδάκης επιταγχύνει την επιστροφή στην Αγκαράθο της πανάρχαιας εικόνας της Παναγίας της Ορφανής που είχε μεταφερθεί στα Κύθηρα από το 1836.
Το μεγάλο πανηγύρι της Μονής λαμβάνει χώρα στην εορτή της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου οπότε και συρρέουν πλήθη πιστών!
Η μονή Αγκαράθου φημίζεται για τη φιλοξενία της. Η «τράπεζα» της φιλοξενεί τους επισκέπτες μέχρι σήμερα. Χαρακτηρισμό μάλιστα είνα το εξής : Στην αυλή της σώζεται ο Σταμνοατάτης πάνω σ’ ένα πεζούλι. Πιο παλιά υπήρχε εκει ένα σταμνι γεμάτο με κρασί κι ένα γεμάτο με νερό. Υπήρχε ακόμα και κοφίνι γεμάτο με ψωμί, τυρι κι ελιές. Μπορούσε λοιπόν ο κάθε επισκέπτης να ξαποστάσει, να φάει, και να πιει όσο ήθελε (βλ. Σπανάκη: Κρήτη Α’ τόμος, Βιβλ. Το Ηράκλειο κι ο νομός του, εκδ. Νομαρχ. Ηρακλ.)
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019