Στις 27 Ιανουαρίου 1945, οι άνδρες της 322ης Μεραρχίας του Κόκκινου Στρατού απελευθέρωναν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τρίτου Ράιχ, στο «Auschwitz-Birkenau», στην Κρακοβία της Πολωνίας, δίνοντας τέλος στο δράμα των εναπομεινάντων 7000 περίπου κρατουμένων, και αντικρίζοντας τα πειστήρια της φρίκης του πολέμου.
Αποστεωμένα σώματα, απελπισμένες ψυχές, εκατοντάδες κελιά και δωμάτια βασανισμού, φούρνοι, καμινάδες και θάλαμοι αερίων.
Μόλις μια εβδομάδα πριν, μεταξύ 17 και 23 Ιανουαρίου, η Διοίκηση του στρατοπέδου, αντιλαμβανόμενη την ήττα που πλησιάζει εξανάγκασε περίπου 60.000 κρατούμενους στις λεγόμενες «πορείες θανάτου» εξασφαλίζοντας ότι ο στόχος της «εξάλειψης» τους δεν θα αποτύχει έστω και την τελευταία στιγμή. Πίσω έμειναν όσοι δεν μπορούσαν για λόγους υγείας να ακολουθήσουν έστω και για λίγα μέτρα.
Το Άουσβιτς κτίστηκε το 1940 με διαταγή του Χίλμερ σε μια συνολική έκταση 40 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ενώ αποτελείτο από τρία κυρίως στρατόπεδα και άλλα 39 περιφερειακά. Διέθετε δε 6 κτίρια «αφιερωμένα» στον άμεσο αφανισμό των αντιφρονούντων, τα οποία και λειτουργούσαν ως θάλαμοι αερίων.
Τα περισσότερα θύματα έφταναν με τραίνα στις εγκαταστάσεις του στρατοπέδου, ταξιδεύοντας για μέρες αιχμάλωτοι μέσα σε βαγόνια ζώων από όλα τα σημεία της ευρωπαϊκής ηπείρου. Με το ξεκλείδωμα της πόρτας των βαγονιών στη «ράμπα του θανάτου» ξεκινούσε ο διαχωρισμός των νεοφερμένων σε δύο ομάδες.
Γιατρός του στρατοπέδου ή αξιωματικός των SS προχωρούσε στη διαβόητη «επιλογή». Ένα νεύμα του δαχτύλου τους προς τα αριστερά οδηγούσε ανήμπορους, ηλικιωμένους, γυναίκες με παιδιά κατ’ ευθείαν στους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια και ένα νεύμα προς τα δεξιά τους νεότερους και υγιείς στο στρατόπεδο για καταναγκαστική εργασία.
Εκεί έδρασε και ο διαβόητος «γιατρός» Γιόζεφ Μένγκελε, ξακουστός για τα αρρωστημένα ιατρικά του πειράματα και τον κυνισμό με τον οποίον αντιμετώπιζε το έργο του.
Η Παγκόσμια Ήμερα Μνήμης των θυμάτων που τιμάται σήμερα θεσπίστηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 2005 και τιμά τη θυσία περίπου 6 εκατομμυρίων Εβραίων, 2 εκατομμυρίων τσιγγάνων, 250.000 ατόμων με νοητική ή φυσική στέρηση και 6 χιλιάδων ομοφυλοφίλων, που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εξαναγκάστηκαν σε εργασία και τέλος σφαγιάστηκαν από τους φασίστες.
Σύμφωνα με στοιχεία του Ιδρύματος Μνήμης Άουσβιτς από την Ελλάδα εκτοπίστηκαν στο στρατόπεδο γύρω στους 55.000 Εβραίους. Πρόκειται για την πολυπληθέστερη εθνική ομάδα μετά τους Εβραίους από την Ουγγαρία (430.000), την Πολωνία (300.000), τη Γαλλία (69.000) και την Ολλανδία (60.000).
Τα ¾ των Ελλήνων Εβραίων εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων του Μπίρκεναου (Άουσβιτς ΙΙ) αμέσως μετά την άφιξη τους.