Αν και έχει αποσυρθεί από θέσεις εξουσίας εδώ και δεκαετίες ο Χένρι Κίσινγκερ δεν έπαψε ποτέ να είναι επίκαιρος και να απασχολεί τον δημόσιο διάλογο. Ο Αμερικανός, πρώην υπουργός των Εξωτερικών είναι μια πολιτική φιγούρα που έχει άμεση σχέση με την Κύπρο, καθώς οι αποφάσεις του και η στάση του καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις στο νησί, από τα πρώτα κιόλας βήματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Φως στον ρόλο που έχει διαδραματίσει επιχειρεί να ρίξει ο Γουίλιαμ Μάλινσον, Βρετανός, πρώην διπλωμάτης, καθηγητής Πολιτικών Ιδεών και Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Γουλιέλο Μαρκόνι. Ο Βρετανός ειδικός έχει γράψει αρκετά βιβλία που αφορούν την Κύπρο, με το τελευταίο του «Ο Κίσινγκερ και η εισβολή στην Κύπρο» μάλιστα να εστιάζει στο ρόλο του Αμερικανού πρώην υπουργού των Εξωτερικών στα γεγονότα του 1974αλλά και σε αυτά που προηγήθηκαν.
Χρησιμοποιώντας μια πληθώρα πρωτογενών πηγών ο Γουίλιαμ Μάλινσον σκιαγραφεί το προφίλ του Χένρι Κίσινγκερ προσπαθώντας να κατανοήσει τις αποφάσεις που έλαβε σε σχέση με το Κυπριακό. Μέσα από το βιβλίο ο Χένρι Κίσινγκερ διαφαίνεται πως είχε μια μεγάλη αντιπάθεια για την Ελλάδα, τους Ελληνοκύπριος και τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ο Ψυχρός Πόλεμος καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις αντιλήψεις του και υπήρξε εμμονικός με τη διατήρησης της Τουρκίας ως συμμάχου των ΗΠΑ και διαμεσολαβήτριας μεταξύ της τότε Σοβιετικής Ένωσης και του αραβικού κόσμου.
Μιλώντας στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» της Κύπρου, ο Βρετανός ειδικός επεσήμανε πως η πολιτική του για την Κύπρο υπήρξε εκτός από εχθρική και ύπουλη σε πολύ μεγάλο βαθμό. Υποστηρίζει πως ο Χένρι Κίσινγκερ θεωρούσε την τουρκική συμβολή στη στρατηγική της Ουάσιγκτον πολύ σημαντικότερη από τις διεθνείς έννοιες της κρατικής κυριαρχίας και του διεθνούς δικαίου, κάτι που στιγμάτισε και τη στάση του έναντι της Κύπρου. Παράλληλα, αναφέρθηκε και στη στάση της Βρετανίας στο Κυπριακό. Το Λονδίνο σύμπλευσε πλήρως με τις ΗΠΑ και τον Αμερικανό πρώην υπουργό, υποστήριξε ο Γουίλιαμ Μάλινσον και «υπέκυψε» στην επιθυμία του για μια δικοινοτική λύση, που αποτέλεσε τον πρόδρομο του σχεδίου Ανάν.
- Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας ώθησαν να γράψετε ένα βιβλίο για τον ρόλο που διαδραμάτισε ο Χένρι Κίσινγκερ στα θέματα της Κύπρου;
Από το 1994 πραγματοποιώ έρευνες για τη διπλωματία γύρω από θέματα που αφορούν την Κύπρο. Στην πορεία αυτή έβρισκα τόσες πολλές αναφορές για τον Χένρι Κίσινγκερ και αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω πως χρειαζόταν να γραφτεί ένα βιβλίο, ειδικά για αυτό το θέμα, ώστε να διερευνηθεί και στη συνέχεια να εκτεθεί η συμπεριφορά και ο τρόπος σκέψης του, όχι μόνο σε ό,τι αφορά στην Κύπρο, αλλά και άλλα σημαντικά ζητήματα.
- Το βιβλίο σας περιέχει πολλές πληροφορίες για τον Αμερικανό, πρώην υπουργό Εξωτερικών, όπως και για τα γεγονότα που προηγήθηκαν της τουρκικής εισβολής του 1974. Πόσο καιρό χρειαστήκατε για να συγκεντρώσετε όλα αυτά τα στοιχεία; Ποιες ήταν οι πηγές σας;
Ξεκίνησα την έρευνα μου το 1994 με μια μεταδιδακτορική υποτροφία που εξασφάλισα από την ελληνική κυβέρνηση για να μελετήσω τις ελληνο-αγγλικές σχέσεις. Η έκπληξη μου ήταν μεγάλη με το τι ανακάλυψα πως συνέβαινε στα παρασκήνια της παγκόσμιας διπλωματίας. Έγραψα τέσσερα βιβλία για την Κύπρο, προτού στρέψω το ενδιαφέρον ειδικά για τον Κίσινγκερ και τις σχέσεις του με το νησί. Οι κύριες πηγές μου ήταν τα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία, οι Διεθνείς Σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, όλα τα βιβλία που έγραψε ο ίδιος ο Χένρι Κίσινγκερ όπως επίσης και αυτά που έχουν γραφτεί για αυτόν. Σε μερικές περιπτώσεις χρειάστηκε περισσότερα από τρία χρόνια για να ανακτήσω κάποια ντοκουμέντα, μετά που ο Επίτροπος Πληροφοριών διέταξε το Γραφείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας να μου στείλει αντίγραφα στην Αθήνα.
- Γιατί θεωρήσατε σημαντικό να συμπεριλάβετε στην ανάλυσή σας και ένα ψυχολογικό προφίλ του Χένρι Κίσινγκερ;
Λοιπόν το θεώρησα πολύ σημαντικό, καθώς ήμουν σίγουρος ότι η βάση κατανόησης των διακρατικών σχέσεων είναι η ατομική κατά συνέπεια και η ομαδική και εταιρική ανθρώπινη συμπεριφορά. Ξεκάθαρα, ο Αμερικανός πρώην υπουργός είχε προσωπικά χαρακτηριστικά που καθόρισαν την πολιτική συμπεριφορά και στάση του. Κάποια από τα σχόλια του, όπως και σχόλια που έγιναν για τον ίδιο, μας βοηθούν να αντιληφθούμε καλύτερα γιατί έδρασε με τον τρόπο που έδρασε. Το εγώ του ήταν τεράστιο και όπως φαίνεται από τα αρχεία, αρκετοί Βρετανοί διπλωμάτες πίστεψαν πως έπασχε από «folie de grandeur», δηλαδή από μεγαλομανία.
- Έχοντας κάνει πολύχρονες έρευνες, ποιο είναι το συμπέρασμά σας για τον ρόλο που διαδραμάτισε ο Χένρι Κίσινγκερ στην τραγωδία της Κύπρου;
Το συμπέρασμά μου είναι ότι έπαιξε έναν ανέντιμο, κακοήθη και επιζήμιο ρόλο.
- Γιατί η πολιτική του ήταν τόσο εχθρική απέναντι στην Κύπρο;
Η πολιτική του ήταν περισσότερο ύπουλη παρά απροκάλυπτα εχθρική. O τρόπος σκέψης του φαίνεται ότι βασίστηκε σε έναν συνδυασμό της υποσυνείδητης αντιγραφής των απόψεων του Κλέμενς Βέντσελ Λόταρ φον Μέτερνιχ για τον Ιωάννη Καποδίστρια, της ξεκάθαρης αντιπάθειάς του για τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, του φόβου ότι μια ενωμένη και ισχυρή Κύπρος υπό τον Μακάριο θα ήταν επιζήμια για το ΝΑΤΟ και επικερδής για τη Μόσχα και του ότι θεωρούσε την Τουρκία πιο ζωτικής σημασίας από την Ελλάδα για τα αμερικανικά συμφέροντα. Ο Χένρι Κίσινγκερ θα ήταν απόλυτα σύμφωνος με την άποψη που είχε εκφράσει το Φόρειν Όφις: «Ο Μακάριος έχει τις διανοητικές ικανότητες που θα του επέτρεπαν να αφήσει το στίγμα του σε μια χώρα με εκατοντάδες φορές μεγαλύτερο πληθυσμό. Το μυαλό του είναι και καθαρό και ευκίνητο. Είναι καλός ψυχολόγος και, παρόλο που μερικές φορές είναι ξεκάθαρα αλαζόνας, είναι καλός στο να διαχειρίζεται άντρες. Για έναν Έλληνα, είναι εκπληκτικά αδίστακτος. Δεν πιστεύω ότι μου είπε ποτέ σκόπιμα ψέματα, ίσως όμως να το κάνει στα κρυφά» (Hunt to Foreign Secretary, 17 Δεκεμβρίου 1966, Valedictory Despatch, PRO FO 371/185620, αρχείο CC1015/16.)
- Μπορείτε σας παρακαλώ να μας δώσετε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα;
Θα παραθέσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο για να καταδείξω πως ο Χένρι Κίσινγκερ δεν έλεγε την αλήθεια και πως κρυβόταν πίσω από τις λέξεις. «Ο Κίσινγκερ δεν είχε φιλοφρονήσεις για τον Μακάριο, τον οποίο είχε δει πριν από λίγες μέρες. Έπρεπε να προφυλαχθεί από την πρακτική του Μακαρίου να παρερμηνεύει τις συνομιλίες τους στον Τύπο και αλλού. Ο Μακάριος είχε προσπαθήσει να πείσει ότι μια πολυ-περιφερειακή λύση ήταν εφικτή αν οι Αμερικανοί μπορούσαν να πείσουν τους Τούρκους να την αποδεχτούν. Ο Κίσινγκερ το είχε αρνηθεί αυτό και του είχε πει ότι εάν ήταν εφικτή μια πολυ-περιφερειακή λύση, οι Αμερικανοί ήδη θα είχαν δείξει πως δεν είχαν αντίρρηση. Ήταν πολύ προσεκτικός να μην πει ανοικτά πως οι Αμερικανοί προτιμούσαν μια διπεριφερειακή λύση, ούτε να αφήσει τον Μακάριο να υπαινιχθεί κάτι τέτοιο, αφού ο τελευταίος θα μπορούσε να παρουσιάσει τους Αμερικανούς να εκφοβίζουν τους Έλληνες για να αποδεχτούν εξευτελιστικούς όρους». Από όλα αυτά βλέπουμε ότι ο Χένρι Κίσινγκερ δεν ήταν ικανοποιημένος με τις εξελίξεις, καθώς είχε στριμωχτεί σημειολογικά. Και αυτό γιατί ήταν οι Αμερικανοί αλλά και ο ίδιος που είχαν παρακινήσει τους Τούρκους να καταθέσουν μια πρόταση για πολλά καντόνια» και ο Μακάριος το ήξερε αυτό. Ο Αμερικανός πρώην υπουργός δεν ήταν λοιπόν ευχαριστημένος με την ευθύτητα του Μακάριου και το γεγονός ότι ο Αρχιεπίσκοπος του είχε ανταποδώσει τα πυρά.
- Έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για τον Μακάριο. Ποιο ρόλο θεωρείτε πως έπαιξε από το 1960 και μετά;
Ο Μακάριος έπρεπε κατά κύριο λόγο να επιβιώσει και πολιτικά και κυριολεκτικά. Έπαιξε έναν ισορροπητικό ρόλο προσπαθώντας να κρατήσει το νησί του ενωμένο.
- Συνεργάστηκε ο Χένρι Κίσινγκερ με την τότε βρετανική κυβέρνηση για να επιβάλει τη λύση δύο κρατών στην Κύπρο;
Μάλλον ήταν το αντίθετο που έγινε. Η Βρετανία «υπέκυψε» στις επιθυμίες του πρώην Αμερικανού υπουργού για μια δικοινοτική λύση, η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε σχέδιο Ανάν. Στη συνέχεια η Βρετανία εγκατάλειψε την προσπάθεια να αποχωρήσει από τις βάσεις της στην Κύπρο εξαιτίας της επιθυμίας του Χένρι Κίσινγκερ να τις διατηρήσει, καθώς θεώρησε πως θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην διαμάχη του Ισραήλ και των Αραβικών κρατών.
- Ποιος ήταν ο ρόλος της Βρετανίας σε σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία όταν ιδρύθηκε;
Εκείνο που επεδίωξε το Λονδίνο ήταν να διατηρηθούν οι βρετανικές βάσεις στο νησί,όπως άλλωστε ήταν η στρατηγική επιθυμία της Ουάσιγκτον. Όλα τα άλλα βασίζονται και απορρέουν από αυτό.
- Είστε ένας πολύ καλός γνώστης του θέματος. Πιστεύετε πως η κατάσταση όπως εξελίχθηκε πριν από το 1974 ήταν αποτέλεσμα της εμπλοκής των τότε μεγάλων δυνάμεων ή των λαθών που έκαναν Λευκωσία και Αθήνα;
Για να καταλάβουμε τι ακριβώς έχει συμβεί πρέπει να πάμε πολύ πιο πίσω από το 1974. Συγκεκριμένα όλα ξεκίνησαν από τις συμφωνίες του 1960 που είχαν ως αποτέλεσμα την εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων και συγκεκριμένα των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Αν σε αυτό προσθέσουμε το λάθος της Αθήνας να εμπιστευτεί τις ΗΠΑ και τον Κίσιντζερ και κατά συνέπεια τη CIA όπως και τη Βρετανία γίνεται αντιληπτό πως φτάσαμε στο 1974.
- Πιστεύετε πως πρέπει να λογοδοτήσει σε κάποιο δικαστήριο για τη στάση που κράτησε στο κυπριακό ζήτημα;
Ναι, το πιστεύω αυτό. Όμως, καθώς δεν υπάρχουν οδηγίες που έγραψε ο ίδιος είναι πολύ δύσκολο να στοιχειοθετεί υπόθεση εναντίον του. Θα ήταν πολύ χρήσιμο αν μπορούσαμε να έχουμε τα ακριβή αμερικανικά αρχεία παρά τις διαμαρτυρίες του Χένρι Κίσινγκερ στον Βρετανό πρεσβευτή, αλλά αυτά τα έγγραφα είναι πολύ πιθανόν να είναι μεταξύ των ιδιωτικών του εγγράφων ή και να έχουν καταστραφεί. Ή ακόμη ίσως και να μην καταγράφηκαν επίσημα ποτέ, αν και το Foreign Office έχει καταγράψει το αρχείο στο οποίο αναφέρθηκα πιο πάνω. Ούτως ή άλλως όμως ο Χένρι Κίσινγκερ διεκπεραίωνε το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής του μέσω τηλεφωνικών συνδιαλλαγών. Επιπλέον, αν δεν παραπέμφθηκε ενώπιον της Δικαιοσύνης για τον αρχηγικό ρόλο που έπαιξε στο θάνατο χιλιάδων αμάχων στη Νότια Ασία με τη στρατηγική του για τους κρυφούς βομβαρδισμούς ποιες είναι οι πιθανότητες να λογοδοτήσει για την Κύπρο; Ζούμε σε έναν κόσμο, όπου άνθρωποι όπως o Τόνι Μπλερ, η Κοντολίζα Ράις, ο Τζορτζ Μπους και ο Ντόναλντ Ράμσφελντ, δεν θεωρούνται επαρκώς υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, τα ψέματα που λένε και την καταστροφή που προκαλούν.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019