Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αφιέρωμα για τον Μάο Τσε Τουνγκ δημοσιεύεται στην “Καθημερινή, με την υπογραφή της Κατερίνας Γιουέ Γου που είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το αναδημοσιεύουμε στη συνέχεια.
Μόλις πέρασαν τα μεσάνυχτα, ο Μάο, 82 χρόνων, κρατώντας το χέρι του γιατρού του τον ρώτησε αν μπορεί να τον σώσει. «Μην ανησυχείτε, πρόεδρε», είπε ο γιατρός, «έχουμε τη λύση». Τα μάτια του Μάο έλαμψαν για μια στιγμή από χαρά. Πήρε μια βαθιά ανάσα, έκλεισε τα μάτια του και μια ευθεία γραμμή εμφανίστηκε στην οθόνη του ΗΚΓ.
Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1976, ώρα 00.10, ο Μάο Τσετούνγκ, απόλυτος κύριος της Κίνας, πέθανε. Ο θάνατός του απέδειξε ότι ήταν τελικά… άνθρωπος – κάτι που 930 εκατομμύρια Κινέζοι είχαν σχεδόν αγνοήσει και που ο ίδιος μάλλον είχε ξεχάσει σε κάποιο βαθμό.
«Αυτοκρατορική» προσωπολατρία
Το 1976 η Κίνα βρισκόταν στη βαθιά κρίση της Πολιτιστικής Επανάστασης. Σε αυτό το ριζοσπαστικό και βίαιο πολιτικό κίνημα, ο Μάο ενθάρρυνε έντονα την προσωπολατρία του σε όλη τη χώρα, με τα τεράστια αγάλματά του σε κάθε πόλη, την εικόνα του σε κάθε δημόσιο και ιδιωτικό χώρο, το «Κόκκινο Βιβλίο» γεμάτο αποφθέγματά του στην τσέπη κάθε Κινέζου και το σήμα του ως το μοναδικό αξεσουάρ που οι Κινέζοι επιτρεπόταν να φορέσουν. Το σύνθημα «Μάο Τζουσί Ουάν Σούι», που στην κινεζική γλώσσα σημαίνει «Ο πρόεδρος Μάο να ζήσει δέκα χιλιάδες χρόνια» (ιστορικά αναφερόταν μόνο στους αυτοκράτορες), δεν ακουγόταν μόνο από τους φανατικούς οπαδούς του στην πλατεία Τιενανμέν, αλλά αποτελούσε καθημερινό χαιρετισμό των απλών Κινέζων.
Η θεοποίηση του Μάο μπορεί να εντοπιστεί αρχικά στη δεκαετία του 1930 ανάμεσα στους κατοίκους των χωριών στις κατειλημμένες από κομμουνιστές περιοχές. Γύρω στο 1945, όταν η απόλυτη εξουσία του Μάο στο κόμμα επιβεβαιώθηκε, η δήλωση της πίστης ότι ο Μάο ήταν «ο ήλιος» και «ο σωτήρας» ήταν πλέον ρουτίνα στις κομματικές διαδικασίες. Ο Μάο τότε ήταν σχετικά λογικός, ομολογώντας ότι «είμαι 52 χρόνων. Δεν υπάρχει και δεν πρέπει να υπάρχει κάποιος δέκα χιλιάδων χρόνων». Μετά την ίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος το 1949, η ταπεινότητά του συνεχίστηκε. Ωστόσο, η αποσταλινοποίηση στην ΕΣΣΔ άλλαξε τη στάση του. Φοβόταν ότι, έπειτα από τον θάνατό του, οι διάδοχοί του θα τον κατηγορούσαν και θα ανέτρεπαν τις πολιτικές του, όπως συνέβη στη Μόσχα. Το 1958, επιβάλλοντας τον απόλυτο έλεγχο στο κόμμα που έχανε σταδιακά εξαιτίας των μετριοπαθών συντρόφων του, ο Μάο ανακοίνωσε: «Αν δεν με λατρέψουν, θα λατρέψουν κάποιον άλλον… άρα καλύτερα να λατρεύουν έμενα… Οποιος είναι εναντίον της προσωπολατρίας μου σκοπεύει να πετύχει τη δική του δικτατορία».
Στα επόμενα χρόνια, οι περισσότεροι ηγέτες, όπως ο στρατηγός Λιν Πιάο, είτε για να πάρουν προαγωγή είτε για να επιζήσουν, τάιζαν τη ματαιοδοξία του Μάο. Δήλωναν ότι «είναι ο πιο προικισμένος του κόσμου και της Ιστορίας», ότι «δεν είναι θνητός» και θα μπορούσε να ζήσει «έως και 150 ετών», αν όχι δέκα χιλιάδων… Ο Μάο από τη μια πλευρά εκμεταλλευόταν τις κολακείες προκειμένου να παγιώσει την εξουσία του και από την άλλη πλευρά τις απολάμβανε και δεν ήταν πρόθυμος να τις σταματήσει.
Πολλά προβλήματα υγείας και ιατροφοβία
Σε αντιδιαστολή με τις κολακείες που διατυπώνονταν, η σάρκα του Μάο ήταν θνητή. Μετά τα 50 του, είχε αρκετά προβλήματα υγείας: αϋπνία, συχνή βρογχίτιδα, αρρυθμία, περιοδοντίτιδα κ.λπ. Τα περισσότερα προκαλούνταν από τις κακές συνήθειές του: από τα νεαρά του χρόνια δεν διήγε υγιεινή ζωή, λάτρευε το λιπαρό κρέας, κάπνιζε υπερβολικά, δεν βούρτσιζε ποτέ τα δόντια του και σπάνια έκανε ντους. Η ψυχολογική κατάστασή του είχε αρχίσει επίσης να κλονίζεται, καθώς εμφάνιζε τάσεις λιποθυμίας σε πολυσύχναστα μέρη, όπως στις παρελάσεις στην πλατεία Τιενανμέν.
Ωστόσο, ήταν πολύ υπερήφανος για να δεχτεί ότι είχε γεράσει. Τον Μάιο του 1956, σε ηλικία 63 ετών, κολύμπησε στον ποταμό Γιανγκτσέ για δύο ώρες, δείχνοντας στον κόσμο ότι ήταν αρκετά δυνατός για να παραμείνει ο κύριος της Κίνας. Ομως, ο φόβος του για τη γήρανση και τον θάνατο αυξανόταν μαζί με την ανησυχία του για τη διαδοχή του, την πάλη για την εξουσία και τον μελλοντικό επαναστατικό δρόμο της Κίνας. Αρχισε να λαμβάνει θεραπείες για μακροζωία και φυσικά αφροδισιακά – η σεξουαλική του ζωή από αυτό το χρονικό διάστημα θα μπορούσε να θυμίσει εύκολα στον κινεζικό λαό έναν αυτοκράτορα με τις 3.000 παλλακίδες του.
Το 1960, ο Μάο για πρώτη φορά ανέφερε τον θάνατό του δημόσια, προβλέποντας ότι θα πεθάνει «από πυροβολισμό», θα δολοφονηθεί. Από το 1964, οι αναφορές του για τον θάνατό του έγιναν όλο και πιο συχνές. Κατά την ίδια περίοδο, ο ίδιος είχε μεταδώσει επίτηδες τις φήμες της αρρώστιας του για να δοκιμάσει τις αντιδράσεις της ΕΣΣΔ και της Δύσης.
Το καλοκαίρι του 1970, η συνωμοσία του διαδόχου του, στρατηγού Λιν Πιάο, του προκάλεσε ζωηρή ανησυχία, που αμέσως τον οδήγησε σε σοβαρή βρογχίτιδα. Τον Σεπτέμβριο του 1971, αφού το σχέδιο του Λιν να τον δολοφονήσει απέτυχε, διαγνώστηκε με πνευμονία, η οποία επηρέασε και την καρδιακή του λειτουργία. Δεν μπορούσε να περπατήσει, ούτε να μιλήσει καθαρά, ωστόσο από την περηφάνια του αρνήθηκε να υποβληθεί σε θεραπεία. Τον Φεβρουάριο του 1972, λίγο πριν από την ιστορική επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Νίξον στο Πεκίνο, ο Μάο αναγκαστικά άρχισε να συνεργάζεται με την ιατρική ομάδα του. Στη συνομιλία των δύο ηγετών στις 21 του μηνός, η γήρανση και η αδυναμία του Μάο ήταν προφανής, αλλά τουλάχιστον δεν του συνέβη τίποτα έκτακτο, προς μεγάλη ανακούφιση των Κινέζων γιατρών, οι οποίοι κρύβονταν με ένα σωρό ιατρικό εξοπλισμό –τους τον είχε φέρει ο Κίσινγκερ την προηγούμενη χρονιά– στην αόρατη γωνία της αίθουσας όπου οι δύο πρόεδροι συζητούσαν.
Τα επόμενα δύο χρόνια, ο Μάο έχασε και την όρασή του. Η συνείδησή του, όμως, παρέμενε. Ολες οι επικοινωνίες του με την υπόλοιπη ηγεσία πραγματοποιούνταν μέσω της γραμματέως/ερωμένης του και του ανιψιού του. Αν και αρνήθηκε να υποβληθεί ακόμα και στις πιο βασικές εξετάσεις, οι γιατροί επιβεβαίωσαν ότι είχε αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση, στεφανιαία καρδιοπάθεια, πνευμονική νόσο και καταρράκτη. Επιπλέον, προβλεπόταν ότι θα ζούσε το πολύ δύο χρόνια ακόμα – για το οποίο ο ίδιος δεν ενημερώθηκε.
Ο Μάο δεν πίστευε ότι είχε κάτι σοβαρό. Δέχτηκε μόνο μια απλή εγχείριση καταρράκτη για να διαβάζει μόνος του τα πολιτικά έγγραφα και συνέχισε να υποδέχεται τους ξένους αρχηγούς, όπως τον Φορντ τον Δεκέμβριο του 1975.
Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1976, όμως, ο Μάο υπέστη έμφραγμα του μυοκαρδίου και οδηγήθηκε στη διακοπή των δημοσίων εμφανίσεών του. Η μη συνεργάσιμη στάση του ίδιου, η άγνοια των μελών της Κεντρικής Επιτροπής (συμπεριλαμβανομένης και της συζύγου του, Τζιάνγκ Τσινγκ) για την ιατρική επιστήμη, η προκατάληψη και η δυσπιστία τους προς τους διανοουμένους, ίσως και η σκοτεινή συνωμοσία μερικών από αυτούς, συνέχισαν να εμποδίζουν την εφαρμογή σωστού σχεδίου διάσωσής του. Στις 9 Σεπτεμβρίου, λίγες μέρες μετά το τρίτο έμφραγμα του μυοκαρδίου, ο Μάο πέθανε από καρδιαγγειακές παθήσεις σε μια βίλα μέσα στον αυτοκρατορικό κήπο Τζονγκνανχάι, στο κέντρο του Πεκίνου. Γύρω του ήταν η αδιάφορη σύζυγός του, η γραμματέας/ερωμένη του και τα ανώτερα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής.
«Το επίτευγμά του είναι στην πρώτη θέση και τα λάθη του στη δεύτερη»
Ο θάνατος του Μάο ανακοινώθηκε έπειτα από 16 ώρες. Η θλίψη κατέλαβε τους περισσότερους Κινέζους, που είχαν ξεχάσει ή συγχωρήσει την αθλιότητα με την οποία τους είχε φερθεί. Πάνω από 300.000 αντιπρόσωποι από όλη την Κίνα παρευρέθηκαν στο μνημόσυνό του στις 18 του μηνός. Η διεθνής κοινότητα, κυρίως η Δύση, τον αναγνώρισε ως έναν από τους μεγαλύτερους ηγέτες στην Ιστορία, ο οποίος αποκατέστησε τη θέση της Κίνας στον κόσμο. Τα αρνητικά σχόλια προήλθαν από τη Μόσχα και άλλα κομμουνιστικά κόμματα (συμπεριλαμβανομένου του ΚΚΕ) που παρέμεναν πιστά στην ΕΣΣΔ κατά τη σινοσοβιετική ρήξη. Παρόλο που ο Μάο είχε ζητήσει αποτέφρωση, χτίστηκε μαυσωλείο στην πλατεία Τιενανμέν το 1977, έπειτα από εντολή του νέου προέδρου Χούα Κούο Φενγκ, στο πρότυπο της περίπτωσης του Λένιν. Ο Χούα συνέχισε να θεοποιεί τον Μάο για να υποστηρίξει τη δική του εξουσία, που βασιζόταν στις ακραίες αριστερές σκέψεις του τελευταίου. Την ίδια εποχή, όμως, μια ομάδα Κινέζων φιλελεύθερων άρχισε να κατηγορεί τον Μάο ως «δικτάτορα» και «τύραννο». Το 1981, ο νέος ηγέτης Ντενγκ Ξιαοπίνγκ, που είχε μόλις παραμερίσει τον Χούα, αποσκοπώντας στην καταστολή των ακραίων αριστερών και δεξιών εγχώριων δυνάμεων και στη δημιουργία μιας κινεζικής καπιταλιστικής κοινωνίας υπό τον κομμουνιστικό αυταρχισμό, δημοσίευσε την επίσημη αξιολόγηση του Κόμματος για τον Μάο:
«Ο σύντροφος Μάο Τσετούνγκ ήταν ένας μεγάλος μαρξιστής, ένας μεγάλος προλεταριακός επαναστάτης, στρατηγός και θεωρητικός. Αν και έκανε σοβαρά λάθη κατά την Πολιτιστική Επανάσταση, οι συνεισφορές του στην κινεζική επανάσταση υπερέβαιναν κατά πολύ τα λάθη του. Το επίτευγμά του είναι στην πρώτη θέση και τα λάθη του στη δεύτερη».
Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι πάνω από το 80% των Κινέζων σήμερα συμφωνεί με την παραπάνω αξιολόγηση του Μάο. Αλλά όταν επισκεφθούν τον τόπο γέννησής του στον λεγόμενο «κόκκινο τουρισμό», θα χαϊδέψουν το άγαλμα του μεγάλου μαρξιστή και θα ρίξουν κέρματα πάνω του για υγεία και καλή τύχη…
* Η κ. Κατερίνα Γιουέ Γου είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019