Τα έθιμα της Τσικνοπέμπτης – Η παράδοση στο Ηράκλειο

Η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου (Κρεατινής) ονομάζεται Τσικνοπέμπτη ή Τσικνοπέφτη, επειδή την ημέρα αυτή όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λειώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο μυρωδάτος καπνός (τσίκνα) είναι διάχυτος παντού. Από αυτή την τσίκνα, λοιπόν, έχει πάρει και το όνομά της η Πέμπτη και λέγεται Τσικνοπέμπτη.

Το έθιμο χάνεται στα βάθη των αιώνων, χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή του. Εικάζεται, όμως, ότι προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, που επιβίωσαν του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με τον λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο, το φαγοπότι και το γλέντι της ημέρας είναι «ομοιοπαθητικές προσπάθειες για την ευφορία της γης».

Στο έθιμο της Τσικνοπέμπτης και γενικά στην κρεατοφαγία αντιτίθεται η οργάνωση “Πολίτες για τα Δικαιώματα της Φύσης και της Ζωής” (ΠΟΦΥΖΩ), που υποστηρίζει την ιδεολογία του «αντισπισισμού» (anti-speciesism), η οποία στρέφεται κατά της καταπάτησης των δικαιωμάτων των ζώων.

Η Τσικνοπέμπτη στο Ηράκλειο

Στο Ηράκλειο, ειδικά τα παλιότερα χρόνια, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’90, μικροί και μεγάλοι περιδιάβαιναν μεταμφιεσμένοι στους δρόμους και στις πλατείες της πόλης, τραγουδώντας και χορεύοντας. Στα χέρια τους κρατούσαν νεροπίστολα ή πλαστικά σφυράκια και ρόπαλα, και με αυτά το κέφι εκτοξευόταν στα ύψη.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, στη διασκέδαση της ωραίας αυτής παραδοσιακής βραδιάς εισήλθαν τα καταστροφικά για την υγεία σπρέϋ. Παρά τις εκκλήσεις που έγιναν, να μην επιτρέπεται η χρήση τους, τα σπρέϋ νίκησαν κατά κράτος τα νεροπίστολα και τα πλαστικά σφυριά και ρόπαλα…

Αυτό όμως είχε σαν επακόλουθο, το ωραίο έθιμο της βόλτας της Τσικνοπέμπτης, να ατονίσει σιγά σιγά και σχεδόν να εξαφανιστεί, αφού στους δρόμους και τις πλατείες σχηματιζόταν νέφος από επικίνδυνες για την υγεία αναθυμιάσεις των σπρέϋ.

Τα τελευταία χρόνια, που το οικολογικό κίνημα βρίσκεται στα πάνω του, η βόλτα της Τσικνοπέμπτης έχει αρχίσει να επιστρέφει, με διαφορετική βέβαια μορφή. Ας ελπίσουμε πως οι νεότεροι Ηρακλειώτες θα διαφυλάξουν το ωραίο αυτό έθιμο και δεν θα επιτρέψουν την οριστική εξαφάνισή του.

Η Τσικνοπέμπτη ανά την Ελλάδα

• Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσια ή αλλιώς Κουτσομπολιά ή Πέτε Γόλια. Η πετεγολέτσα, το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό. Η πετεγολέτσα πραγματοποιείται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, στην Πιάτσα κοντά στην τοποθεσία “Κουκουνάρα”, της πόλης τής Κέρκυρας.
• Στην Πάτρα υπάρχει το έθιμο της Κουλουρούς. Η Γιαννούλα η Κουλουρού πιστεύει λανθασμένα πως ο Ναύαρχος Ουίλσον είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της και πως έρχεται να την παντρευτεί. Γι’ αυτό ντύνεται νύφη και με τη συνοδεία των Πατρινών πηγαίνει να προϋπαντήσει τον καλό της στο λιμάνι. Γύρω της οι Πατρινοί διασκεδάζουν με τα καμώματά της.
• Στις Σέρρες ανάβονται μεγάλες φωτιές στις αλάνες, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους. Στο τέλος κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
• Στην Κομοτηνή καψαλίζουν την κότα που θα φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της Απόκρεω). Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά πραγματοποιούν την παροιμία πως ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».