«Η γρήγορη ανάλυση -και γνώση πλέον- του γονιδιώματος του SARS-CoV-2 οδηγεί με μεγαλύτερη ταχύτητα στην εύρεση τρόπων για την αντιμετώπισή του», δηλώνει ο καθηγητής Γενετικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) Ζαχαρίας Σκούρας.
Σε συνέντευξη στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων εξηγεί ότι «ο εχθρός πλέον δεν είναι αόρατος», επειδή «καθίσταται ορατός μέσα από την πρόοδο που έχει επιτελεσθεί με τα μικροσκόπια, τη διείσδυση του ματιού σε μέρη τόσο μικροσκοπικά, ώστε να βλέπουμε την εικόνα του, τον φαινότυπό του, τα μέσα καλλιέργειας και εντοπισμού στα διάφορα περιβάλλοντα, και ακόμα πιο μέσα, στον γενότυπό του και την ανάλυση της γενετικής του πληροφορίας».
Σε ό,τι αφορά τη «συμπεριφορά» του SARS-CoV-2 σημειώνει ότι είναι ο έβδομος στη σειρά κορονοϊός και παρά την πρόσφατη εμφάνισή του είναι αρκετά μελετημένος. Παρατηρεί, δε, πως είναι ένας «έξυπνος ιός», καθώς «είναι διεισδυτικός και εξαπλώνεται, επιβιώνει δηλαδή καλύτερα, επειδή δεν είναι εξαιρετικά θανατογόνος».
Με βάση τις μελέτες στους κορονοϊούς που μολύνουν τον άνθρωπο, τόσο κλινικά όσο και μοριακά, συμφωνεί με το επιστημονικό συμπέρασμα πως «ο ιός δεν δραπέτευσε από κάποιο εργαστήριο, δεν τροποποιήθηκε γενετικά και είναι μάλλον προϊόν της φύσης», ενώ ως τη μόνη αποτελεσματική απάντηση στη θεωρητική δυνατότητα ο άνθρωπος να μπορεί να κατασκευάσει ένα τέτοιο εξαιρετικά αποτελεσματικό βιολογικό όπλο, όπως ο SARS-CoV-2, διαπιστώνει την ανάγκη «να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος ότι δεν μπορεί να υπάρξει ύπαρξη χωρίς συνύπαρξη, χωρίς την αρμονική συμβίωση των μελών της κοινωνίας, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο του καθηγητή του ΑΠΘ Ζαχαρία Σκούρα στη Σμαρώ Αβραμίδου για το ΑΠΕ-ΜΠΕ:
Ερώτηση: Η επιστημονική κοινότητα φαίνεται πως έχει καταλήξει ότι ο SARS-CoV-2 δε «δραπέτευσε» από κάποιο εργαστήριο, δεν τροποποιήθηκε γενετικά, για να είναι εξαιρετικά μεταδοτικός και θανατηφόρος. Κι όμως, έστω άθελά του, ο άνθρωπος δεν έχει αποτελέσει ενδιάμεσο κρίκο στην αλυσίδα που μας οδήγησε εδώ που βρισκόμαστε;
Απάντηση: Σήμερα έχουν μελετηθεί αρκετοί κορονοϊοί που μολύνουν τον άνθρωπο, τόσο κλινικά όσο και μοριακά. Ο SARS-CoV-2 είναι ο έβδομος στη σειρά και παρά την πρόσφατη εμφάνισή του είναι αρκετά μελετημένος. Συγκριτικές μελέτες του γονιδιώματος του ιού -το RNA όλου του γενετικού του υλικού- με όλα τα διαθέσιμα γονιδιώματα στελεχών κορoνοϊών που απομονώθηκαν από ανθρώπους, νυχτερίδες και φολιδωτούς μυρμηγκοφάγους έδωσαν, μεταξύ άλλων τα εξής:
α. Το γονιδίωμα του ιού SARS-CoV-2 διαφέρει σημαντικά από τους ήδη γνωστούς κορονοϊούς και εμφανίζει αρκετές ομοιότητες με αντίστοιχους ιούς που προέρχονται από νυχτερίδες και φολιδωτούς μυρμηγκοφάγους.
β. Η προσκόλληση ειδικών πρωτεϊνών του ιού στο μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης 2 (ACE2) των ανθρώπινων κυττάρων -γεγονός που δημιουργεί έντονα προβλήματα σε ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, καρδιοπαθείς κ.ά.- είναι πολύ πιο έντονη από τους άλλους γνωστούς κορονοϊούς.
Από τις παραπάνω έντονες διαφορές φαίνεται ότι ο ιός δεν δραπέτευσε από κάποιο εργαστήριο, δεν τροποποιήθηκε γενετικά και είναι μάλλον προϊόν της φύσης (Φυσικής Επιλογής – Εξέλιξης).
Μαζί με τους ανταγωνισμούς και τις διεκδικήσεις, βασικός κανόνας που διέπει τα έμβια όντα είναι η συμβίωση. Σήμερα είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι τόσο ο άνθρωπος όσο και άλλες μορφές ζωής, πολύ ή και λιγότερο σύνθετες, περιέχουν περισσότερα μικροβιακού τύπου κύτταρα από ό,τι τα δικά τους κύτταρα. Ιδιαίτερα δε στον άνθρωπο φαίνεται ότι υπάρχουν 10 φορές περισσότερα τέτοιου τύπου κύτταρα από ό,τι τα ανθρώπινα.
Ερ.: Αν θεωρητικά είναι εφικτή η κατασκευή ενός τέτοιου βιολογικού όπλου στο εργαστήριο, πώς θα μπορούσαμε να μην είμαστε τόσο ευάλωτοι;
Απ.: Θεωρητικά, και ίσως πρακτικά, θα μπορούσε να κατασκευασθεί ένα τέτοιο «εξαιρετικά αποτελεσματικό» βιολογικό όπλο. Θεωρώ ότι η ουσιαστική προφύλαξη που θα μπορούσε να πάρει ο άνθρωπος είναι να καταλάβει τι είναι η ζωή, τι είναι ο άνθρωπος. Να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί να υπάρξει ύπαρξη χωρίς συνύπαρξη, χωρίς την αρμονική συμβίωση των μελών της κοινωνίας, η οποία τοπικά και παγκόσμια αναπτύσσεται.
Είμαστε άνθρωποι, εκπληκτικά μεν όντα με απίθανες δυνατότητες σε σύγκριση με τις άλλες μορφές ζωής, αλλά όχι υπεράνθρωποι και όχι αποκομμένοι από τη φύση, τις δομές και τις διαδικασίες της.
Θα πρέπει να καταλάβουμε, όσο μπορούμε περισσότερο, τη φύση και το περιβάλλον, τη φύση μας, τον χώρο μέσα στον οποίο εκδηλώνεται και εκτυλίσσεται η ζωή μας. Να καταλάβουμε ότι δεν είμαστε ξέχωρα πνεύμα και ύλη, αλλά μαζί ενωμένα, όπως το υδρογόνο και το οξυγόνο, που από μόνα τους είναι αέρια, αλλά ενωμένα σχηματίζουν το νερό.
Ερ.: Είναι βάσιμες οι ανησυχίες για τη δυνατότητα μετάλλαξης του ιού σε έναν ακόμη πιο επικίνδυνο για την ανθρωπότητα τύπο;
Απ.: Οι μέχρι σήμερα αντιλήψεις μας εμφανίζουν τη ζωή και τις μορφές της τόσο πολύπλοκες και μαζί τόσο ευέλικτες, που δεν θα μπορούσαν να αποκλεισθούν αλλαγές στη δομή του γενετικού υλικού των όντων (μεταλλάξεις) και εκφράσεις νέων διαφορετικών ιδιοτήτων.
Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ότι όσο πιο πολύ μολυσματικός είναι ο ιός, τόσο περισσότερο μπορεί να σκοτώσει τον ξενιστή του με αποτέλεσμα να περιορισθεί η επιβίωσή του, ή και να εξαφανισθεί. Στην περίπτωση του SARS-CoV-2 φαίνεται ότι ο ιός είναι διεισδυτικός και εξαπλώνεται, επιβιώνει δηλαδή καλύτερα, επειδή δεν είναι εξαιρετικά θανατογόνος. Αυτό που θεωρείται από τον πολύ κόσμο «έξυπνος ιός». Αναμένουμε την παραγωγή εμβολίων, αλλά και τον κύκλο του ιού, ώστε να τον τιθασεύσει η ανθρωπότητα, να περιορίσει την εξάπλωση του, τη νοσηρότητα και τους θανάτους που προκαλεί.
Ερ.: Πού εδράζονται οι προσδοκίες ότι κατά τους θερινούς μήνες θα περιοριστεί η διασπορά του κορονοϊού;
Απ.: Όπως συμβαίνει και με άλλους αναπνευστικούς ιούς -π.χ. γρίπης- υπάρχει πιθανότητα ο νέος κορονοϊός να εξαπλώνεται λιγότερο καθώς οι θερμοκρασίες θα αυξάνονται. Αρκετές νέες μελέτες διαπιστώνουν ότι ο SARS-CoV-2 δεν εξαπλώθηκε τόσο αποτελεσματικά σε θερμότερες και πιο υγρές περιοχές του κόσμου, όπως και σε ψυχρότερες περιοχές. Στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης – ΜΙΤ ανέλυσαν τα παγκόσμια κρούσματα της ασθένειας και διαπίστωσαν ότι το 90% των λοιμώξεων εμφανίστηκαν σε περιοχές που οι θερμοκρασίες κυμαίνονται από 3 έως 17 βαθμούς Κελσίου και με απόλυτη υγρασία 4 έως 9 γραμμάρια ανά κυβικό μέτρο.
Ερ.: Πόσο πιο δυσοίωνα θα ήταν τα πράγματα αν δεν είχαν αποκρυπτογραφήσει οι επιστήμονες το γονιδίωμα του SARS-CoV-2;
Απ.: Η πληρέστερη κατανόηση ενός όντος, μιας μορφής ζωής, απαιτεί την ανάλυση και τη συνδυαστική ερμηνεία των φαινομένων, κοινών και ιδιαίτερων που το απαρτίζουν μέσα από την αλληλεπίδραση του γενοτύπου, του περιβάλλοντος και του φαινοτύπου. Ως γενότυπο θεωρούμε το γενετικό υλικό και τις πληροφορίες που διαθέτει, όπως τα γονίδια, άλλες αλληλουχίες και άλλα στοιχεία που ακόμα δεν μπορούμε να τα νοηματοδοτήσουμε. Ως περιβάλλον θεωρούμε τον χώρο μέσα στον οποίο θα εκφραστούν οι πληροφορίες που περιέχονται και κληρονομούνται μέσω του γενετικού υλικού, ώστε να διαμορφωθεί ο φαινότυπος, η μορφή που κληρονομείται και διαπλάθεται στο δεδομένο περιβάλλον. Έτσι μπορούν να εκφρασθούν τα χαρακτηριστικά μας, τα κοινά, αφού είμαστε άνθρωποι και τα ιδιαίτερα, αφού ο καθένας μας είναι μοναδικός.
Χαρακτηριστικά, που μπορεί να είναι δομικά -τα μάτια, τα μέλη, τα κόκκαλα κ.ά.- και άλλα που να μην φανούν ποτέ, παρά μόνο αν το περιβάλλον τα επιτρέψει. Για παράδειγμα, έστω ότι ο ένας άνθρωπος είναι εξαιρετικός πιανίστας. Εάν όμως δεν διατίθεται από το περιβάλλον πιάνο, δεν θα μπορέσει να εκφράσει τις δυνατότητές του. Οι γνώσεις αυτές έχουν άμεση επίδραση στην υγεία μας, την παιδεία μας, τη διαμόρφωση της οικογένειας, της κοινωνίας, της ηθικής, των νόμων και όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Γνωρίζοντας λοιπόν τον γενότυπο (το γενετικό υλικό) και το περιβάλλον μέσα στο οποίο εκδηλώνονται, ή μπορεί να εκδηλωθούν τα γονίδια και να αναπτυχθεί και να πολλαπλασιασθεί ο ιός, έχουμε μια πληρέστερη εικόνα για τη ζωή του και τον κύκλο του. Άρα και περισσότερους πιθανούς τρόπους ελέγχου της εξάπλωσης και της μολυσματικότητάς του.
Συνδυάζοντας λοιπόν τα παραπάνω φαίνεται ότι η γρήγορη ανάλυση -και γνώση πλέον- του γονιδιώματος του SARS-CoV-2 οδηγεί με μεγαλύτερη ταχύτητα στην εύρεση τρόπων για την αντιμετώπισή του.
Ερ.: Ξαφνικά τα τεχνολογικά επιτεύγματα φαντάζουν πολύ μικρά και ανεπαρκή μπροστά σε έναν αόρατο εχθρό. Ακούει συχνά κανείς πως μια νυχτερίδα συνάντησε έναν παγκολίνο και κατέρρευσε το σύμπαν. Είναι ίσως απλουστευτική αυτή η προσέγγιση, είναι όμως και γεγονός πως έχουν παραλύσει τα πάντα. Αναθεωρείται η έννοια της προόδου;
Απ.: Ο εχθρός πλέον δεν είναι αόρατος. Καθίσταται ορατός μέσα από την πρόοδο που έχει επιτελεσθεί: με τα μικροσκόπια, τη διείσδυση του ματιού σε μέρη τόσο μικροσκοπικά, ώστε να βλέπουμε την εικόνα του, τον φαινότυπό του, τα μέσα καλλιέργειας και εντοπισμού στα διάφορα περιβάλλοντα, και ακόμα πιο μέσα στο γενότυπό του και την ανάλυση της γενετικής του πληροφορίας. Όσο πιο καλά προετοιμασμένοι και δεμένοι ως κοινωνία είμαστε, τόσο περισσότερο ο φόβος και οι κίνδυνοι θα μετριάζονται, τόσο πιο πολύ θα αποκαλύπτονται οι αλήθειες πραγμάτων, καταστάσεων, καθώς και των δομών και των λειτουργιών της ζωής και του περιβάλλοντος.
Ας ξαναφέρουμε στο μυαλό και ας αναρωτηθούμε, πόσο πίσω θα ήμασταν και ποια αντιμετώπιση θα είχαμε, εάν δεν είχαμε από τη μια μεριά ιστορικά στοιχεία για τις επιδημίες, τις πανδημίες και άλλες μεγάλες κρίσεις που πέρασε η ανθρωπότητα και από την άλλη τις μελέτες, τα αποτελέσματα και την τεράστια πρόοδο που έχει επιτευχθεί σχετικά με την ανάλυση του γενετικού υλικού και άλλες μεγάλες εφαρμογές της βιοτεχνολογίας.
Ερ.: Η διεπιστημονικότητα, όπως ο Αριστοτέλης την εισήγαγε, εκτιμάτε πως μπορεί να αποτελέσει το «κλειδί» να εξέλθει η ανθρωπότητα από την κρίση;
Απ.: Ένα είναι βέβαιο, πως χωρίς διεπιστημονικότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί εκτίμηση και ανάλυση της απίθανης πολυπλοκότητας που διέπει τον κόσμο μας ή τουλάχιστον τον κόσμο που μέχρι σήμερα αντιλαμβανόμαστε καθώς και την αντιμετώπιση κρίσεων.
Για να επιτευχθεί όμως διεπιστημονικότητα απαιτείται συνεννόηση. Μια κοινή γλώσσα που θα αποδίδει τα νοήματα, τις έννοιες, σε κάθε έκφανση της επιστήμης, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, καθολικά, χωρίς όμως να χάνεται και η εξειδίκευση της έρευνας που χαρακτηρίζει την καθετότητα και την εις βάθος ανάλυση του αντικειμένου.
Η ιστορία της Γης μας διδάσκει ότι οι κρίσεις στον πλανήτη θα υπάρχουν και ίσως δεν θα μπορούν να αντιμετωπισθούν με τα ήδη υπάρχοντα διαχειριστικά συστήματα και κάθε φορά θα μας αιφνιδιάζουν σπέρνοντας αρρώστιες, δυστυχία, φόβο και θάνατο.
Πολίτης, Πόλη, Πολιτεία – Ευδαιμονία μας κληρονόμησε ο Αριστοτέλης. Τα συστήματα διακυβέρνησης όμως δεν φαίνονται να έχουν ως κέντρο την ευδαιμονία των πολιτών, αλλά την ευδαιμονία πραγμάτων και αγορών. Οι καιροί ου μενετοί. Είθε ο χρόνος της αυτο- ή ετερο- επιβαλλόμενης απομόνωσης στον καιρό του «ξορκίσματος» του κορονοϊού να μη διαταράξει τη Δημοκρατία των Πολιτών, αποτελώντας στάση άμυνας απέναντι στην επιθετικότητα ιών και ανθρώπων. Οι κρίσεις, στην κρίση μας…
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019