«Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν». Είναι καλύτερα να προλαβαίνεις παρά να θεραπεύεις. Θα μπορούσε να το έχει πει καθηγητής Λοιμωξιολογίας Σωτήρης Τσιόδρας σε μία από τις καθημερινές του ενημερώσεις, για τις ανάγκες της πρόληψης. Αλλά το είχε πει ο «πατέρας» της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης (460-370 π.Χ.). Στην εποχή του COVID-19, το θέμα της υγείας, της ενημέρωσης, και της πρόληψης έγινε μέρος της καθημερινότητάς μας. Ευκαιρία λοιπόν να θυμηθούμε μια σπουδαία έκθεση «Ιασις. Υγεία, Νόσος Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό» που παρουσιάστηκε το 2014 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Στο cycladic.gr θα εξερευνήσουμε τον κόσμο της Yγείας στην αρχαία Ελλάδα. Ο διευθυντής του μουσείου Νίκος Σταμπολίδης (σε βίντεο) αναφέρεται στις ενότητες της έκθεσης: υγεία, υγιεινή, νόσος, ομηρική ιατρική, θεουργική ιατρική, αναθήματα αλλά και επιστημονική ιατρική, που ξεκινάει με τους Ιωνες φιλοσόφους και μεγάλους γιατρούς όπως ο Ιπποκράτης. Επίσης, στη θεραπευτική επιστήμη. Βότανα, μέταλλα, χειρουργικά εργαλεία. Δέκα πέντε αιώνες ιατρικής και θεραπευτικής.
Το αναθηματικό ανάγλυφο που βλέπουμε στην οθόνη και περιγράφει ο επιμελητής του μουσείου, Γιώργος Τασούλας, είναι σκηνή εγκοίμησης στο άβατο του Ασκληπιείου. Η ασθενής ονειρεύεται την επίσκεψή του Ασκληπιού, έχοντας εναποθέσει τις ελπίδες της πάνω του και ο θεραπευτής θεός αγγίζει τον ώμο της για να τη θεραπεύσει. Προσέξτε τις πληροφορίες για τον θεσμό του δημόσιου γιατρού που ανάγεται στον 6 αι. π.Χ., όταν κάποιες ελληνικές πόλεις αντιμετώπισαν την υγεία των πολιτών τους, ως κοινωνική υποχρέωση. «Προσφέροντας υψηλές αμοιβές και διάφορα άλλα προνόμια, προσελάμβαναν γιατρούς με συμβόλαιο για ένα χρονικό διάστημα προκειμένου οι γιατροί να φροντίζουν τους πολίτες σε περιόδους επιδημιών, φυσικών καταστροφών ή πολέμων. Ενα τέτοιο συμβόλαιο είναι και η χάλκινη ενεπίγραφη πινακίδα από το Ιδάλιον της Κύπρου». Το επάγγελμα του γιατρού ήταν οικογενειακό.
Σύμφωνα με τον Ν. Σταμπολίδη, τότε δεν είχαν φακελάκια, υπήρχαν ωστόσο τα πεσκέσια. Ενα μολύβδινο έλασμα που φέρει πάνω του κατάρα με ονόματα ιατρών, μαρτυράει σε τι κατέφευγαν κάποιοι δυσαρεστημένοι ασθενείς, ίσως ανταγωνιστές γιατροί. Σύμφωνα με την αρχική αντίληψη, οι θεοί έστελναν τις ασθένειες στους ανθρώπους, οι θεοί τις θεράπευαν. Πέρασαν αιώνες «μέχρι να αμφισβητηθεί η θεϊκή προέλευση της νόσου αλλά και να αποδεσμευθεί η ίασή της από τη θεϊκή επέμβαση». Μπορεί πολλές ονομασίες από τις ασθένειες τότε, να διατηρούνται και σήμερα, (διαβήτης, χολέρα, επιληψία, καρκίνος, ελεφαντίαση), όμως οι ασθενείς δεν απεικονίζονται συχνά στην αρχαία ελληνική τέχνη. Αντιθέτως, έχουμε πολλές απεικονίσεις με σωματικές ατέλειες στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο όπου εργαστήρια κατασκεύαζαν μορφές, ραχιτικών, νάνων, και παχύσαρκων γυναικών, με σκοπό «να προκαλέσει τον γέλωτα, πιθανότατα λειτουργώντας αποτροπαϊκά αφού –σύμφωνα με τις απόψεις της εποχής– το γέλιο ξόρκιζε το κακό μάτι».
Η μορφή της Μύρτιδος που πέθανε από τον λοιμό της Αθήνας το 430 π.Χ., σε συλλεκτικό νόμισμα της Τράπεζας της Ελλάδος.
Αγαπημένος ήταν ο θεός της Ιατρικής, ο Ασκληπιός και τα ιερά του ήταν τα Ασκληπιεία, τα θεραπευτήρια της εποχής. Φημισμένο ήταν της Επιδαύρου, όμως το παλαιότερο βρισκόταν στην Τρίκκη, τα σημερινά Τρίκαλα. Χτισμένα σε ωραίες τοποθεσίες κάποια διέθεταν θέατρα και στάδια για την ψυχαγωγία των ασθενών. Οι ιερείς έπαιρναν το ιστορικό των ασθενών, έπειτα τους οδηγούσαν σε ένα εξαγνιστικό λουτρό και εκείνοι έκαναν τις προσφορές τους στον βωμό: φρούτα, γλυκά ή κάποιο ζώο. Το απόγευμα εισέρχονταν στο άβατο για τον τελετουργικό ύπνο και στη διάρκεια της εγκοίμησης, ο θεός εμφανιζόταν στο όνειρο θεραπεύοντας τον ασθενή. «Το επόμενο πρωί, ο ασθενής διηγείτο το όνειρό του στους ιερείς και αυτοί το ερμήνευαν ορίζοντας τη θεραπευτική αγωγή. Επίσης, φαίνεται ότι –κατά την εγκοίμηση–οι ιερείς και οι βοηθοί τους προέβαιναν και σε διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις, αφού προηγουμένως είχαν χορηγήσει στους ασθενείς υπνωτικές ή ναρκωτικές ουσίες». Τα νυστέρια, οι λαβίδες, τα άγκιστρα ήταν ορισμένα από τα εργαλεία των γιατρών. Οι θερμοφόρες για τους ασθενείς, υπήρχαν και τότε, ήταν πήλινες. Βρέθηκαν στην Κύπρο σε τάφους γιατρών, όπως κι ένα κολποσκόπιο. «Η άσκηση της επιστημονικής ιατρικής τεκμηριώνεται μέσα από παραστάσεις αγγείων και αναγλύφων όπου απεικονίζονται σκηνές ιατρικής εξέτασης, ακόμη και κρανίων που φέρουν ίχνη χειρουργικών επεμβάσεων». Ομως, σε αυτό το ταξίδι από το 1.200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., παρατηρεί κανείς ότι οι αρχαίοι φρόντιζαν τη διατροφή, το σώμα τους, τη δημόσια υγιεινή.
Μια διαφορετική ιστορία είναι αυτή της 11χρονης Μύρτιδος που ταξιδεύει σε μουσεία της χώρας και εδώ και 36 ημέρες βρίσκεται στο Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος. Ας ξαναθυμηθούμε την ιστορία της με αφορμή την έκδοση συλλεκτικού νομίσματος που σχεδιάστηκε στο Ιδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών της ΤτΕ.
Στην πρόσθια όψη παρουσιάζεται η μορφή της και στην άλλη, η ακολουθία του DNA του μικροβιακού παράγοντα, που ευθύνεται για τον θάνατό της. Ηταν ένα από τις χιλιάδες θύματα του τυφοειδούς πυρετού του 430 π.Χ., στον λοιμό της αρχαίας Αθήνας. Το κρανίο της περισυνέλεξε στον Κεραμεικό το 1994-1995 η Εφη Μπαζιωτοπούλου- Βαλαβάνη, προϊσταμένη τότε της Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο των έργων για το μετρό. Θάφτηκε βιαστικά χωρίς φροντίδα σε ομαδική ταφή. Χρόνια μετά ο Μανόλης Παπαγρηγοράκης, επίκουρος καθηγητής της Οδοντιατρικής Σχολής Αθηνών, ερευνώντας τα οδοντικά κατάλοιπα και αναζητώντας απαντήσεις για την ασθένεια, προχώρησε με την επιστημονική ομάδα του και τη βοήθεια του γλύπτη Οσκαρ Νίλσεν, στην ανάπλαση των οστών του κρανίου του κοριτσιού. Το βακτήριο της Salmonella enterica serovar Typhi τελικά, ήταν υπεύθυνο για τον τυφοειδή πυρετό.
Τελειώνοντας αυτό το ταξίδι, μέσα στην πανδημία του καιρού μας, τον COVID-19, ας θυμηθούμε τα λόγια του Αισχύλου, γι’ αυτούς που θεωρούσαν την υγεία αυτονόητη και δεν τηρούσαν τα μέτρα προφύλαξης: «Υγιείας νόσος γαρ γείτων ομότοιχος». Η υγεία με τη νόσο είναι γείτονες σε μεσοτοιχία.
Καθημερινή
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019